نفوذپذیری : فقط مکانهایی که برای مردم قابل دسترسی باشند، به آنها حق انتخاب می‏دهند. از آنجا که نفوذپذیری یکی از عوامل اساسی در دستیابی به مطلوبیت است، باید در اولین مراحل طراحی پیاده‏راه‏ مورد توجه قرار گیرد(بنتلی و همکاران،1382 ). یک عنصر کلیدی در مورد قلمروی عمومی، قابلیت نفوذپذیری و دسترسی است .این ماهیت نوعی قدرت از طریق کنترل فضا و دسترسی به آن می‏باشد. نیروهای مختلفی در جامعه به صورت هدفمند قابلیت دسترسی را برای کنترل محیط‏های ویژه و اغلب برای محافظت از سرمایه‏گذاری‏ها کاهش می‏دهند. به منظور رسیدن به نفوذپذیری در مسیر پیاده‏راه‏، ایجاد امکان رابطه متقابل بصری بین مسیر و بدنه می‏باشد. محور پیاده باید تا حد امکان بدون اختلاف سطح و مانعی، کلیه فعالیت‏ها و کاربری های متنوعی که در مقطع خیابان یعنی نزدیکترین مکان در خط دید وجود دارند را به هم متصل کرده و با ایجاد تمایزات بصری، وحدت و پیوستگی مسیر را القا کند(تیبالدز، 1992 ). دسترسی را می‏توان مهمترین عنصر، خصوصیت و اساسی‏ترین عملکرد پیاده‏راها دانست .دسترسی در قالب‏های مختلفی بیان می‏شود (مثل: دسترسی به افراد، دسترسی به فعالیت‏ها، دسترسی به کالا ها و منابع، دسترسی به اماکن و اطلاعات (Echenique et al., 1972) . مقیاس پیاده از جمله شاخصه‏هایی می‏باشد که فضا را مملوس‏تر و قابل باورتر می‏سازد و زمینه را برای بروز تعاملات اجتماعی بیشتر فراهم می‏کند. این مهم در کنار رعایت اصل ارتباطات فضایی در پیاده‏راها امکان اتصال و ارتباط فضاها و فعالیت‏های شهری را به یکدیگر فراهم می‏کند. فضاهای شهری دارای اتصال و ارتباط فضایی مستحکم و به نوعی زمینه‏ساز و پشتیبان بروز فعالیت‏های شهری مستمر در مقیاس عملکردی پیاده می‏باشند.

خوانایی :به طور معمول، بخشی از درجات حق انتخابی که به وسیله یک مکان عرضه می‏گردد با میزان خوانایی آن ارتباط پیدا می‏کند؛ یعنی مردم تا چه حد می‏توانند به فهم یا درک آن مکان نائل شوند(بنتلی و همکاران،1382). پیاده‏روها عرصه‏هایی عمومی‏اند که می‏توانند گزینه‏های متنوعی را برای ارتقای کیفیت زندگی مردم به آنها عرضه دارند .اما مردم موقعی می‏توانند از منافع گزینه‏هایی که آن کیفیت را عرضه می‏دارند، بهره گیرند که بتوانند سازمان فضایی و آنچه را که در آنجا می‏گذرد، درک کنند. پرداختن به وجه عینی منظر در پیاده‏راه آن را به محیطی خوانا و واجد کیفیت تبدیل خواهد کرد. پاکیزگی و زیبایی در محیط پیاده‏راه، امکان حضورپذیری و استفاده از فضای آن را افزایش خواهد داد و در انتها پیاده‏راه باید با ایجاد احساس نظم بین اجزا، آن را به عنوان فضایی متناسب به بیننده عرضه کند؛ به عبارت دیگر باید فضای پیاده‏راه واجد کیفیت تناسبات بصری باشد.

ایمنی و امنیت: حضور فعال مردم در شهر از عوامل افزایش ایمنی و امنیت در فضاهای شهری است که برای تداوم و بقای حیات آن، ایمنی و امنیت بسیار مؤثر است که در صورت نبود آن، کیفیت شهر افت کرده و معنای شهریت از بین می‏رود. در پیاده‏راها، شهروندان پیاده باید همواره در مقابل خودرو و موتور سیکلت ایمن بوده و تردد اینگونه وسایل شدیداً کنترل شود(مجتهد سیستانی، 1387).

انجمن شهرسازی آمریکا (1387) در رابطه با بحث امنیت، چنین متذکر شده است :انگاره‏های طراحی شهری به منظور تسهیل دیده شدن متجاوزان عمل می‏کنند. نظارت طبیعی با بهره گرفتن از وسایلی که نمایانی مردم، محوطه‏های پارکینگ و ورودی‏های ساختمان را به حداکثر برساند (مثل پنجره‏های مشرف به خیابان و خیابانهای مأنوس با پیاده‏ها …) ارتقا خواهد یافت. جان لنگ در مدل نیازهای انسانی، سلسله مراتب و روابط بین نیازها را در قالب دسته‏های مشتمل بر نیازهای فیزیولوژیک، امنیت، وابستگی، عزت و اعتماد به نفس و… مورد بررسی قرار داده و امنیت را به عنوان یکی از نیازهای اساسی در مرتبه دوم این تقسیم‏بندی می‏گذارد. لئونارددهل واضع ایده شهر سالم در معرفی تیپولوژی نیازهای شهری، امنیت را در قالب اولین رده از نیازها به عنوان نیازهای اساسی و اولیه می‏شمارد، همچنین جان اشتون نیز از صاحب‏نظران بین‏المللی شهرسالم، امنیت را یکی از کیفیت‏های غیر قابل جایگزین در ایجاد یک شهر سالم مورد اشاره قرار می‏دهد. هفت ویژگی عام برای محیط‏های ایمن و امن عبارتند از (صالحی ،1387 ).

• دسترسی و جابجایی آسان،
• ساختار مناسب برای فعالیت‏های مختلف،
• امکان نظارت و اشراف برای عموم،
• موجد حس مالکیت، احترام و مسئولیت،
• دارای تسهیلات حفاظت فیزیکی و امنیتی و
• جاری بودن فعالیت‏های انسانی(عباس زاده و تمری، 1392: 10-1)

معیارهای خیابان ممتاز در فضاهای شهری و مولفه‏های آن

- معیار اجتماعی و فرهنگی: انسان محور بودن، ایمنی و امنیت، نمادها ایرانی اسلامی، هویت و حس تعلق

- معیار منظر و اصول زیباشناسی: نورپردازی، سرزندگی، ادراک و تناسب

معیار محیط زیستی: پوشش گیاه، آسایش اقلیمی، هدایت و دفع مناسب رواناب‏ها، مصالح سازگار با محیط زیست

معیار خدماتی و رفاهی: مبلمان، قابلیت دسترسی، پاکیزگی و نظافت، راحتی و آسایش

پیاده راه

یکی از مهمترین جنبه‏ه ای حضور انسانی در فضاهای شهری که سبب سرزندگی و پویایی این فضاها و نیز افزایش نقش اجتماعی آنها می‏شود، حرکت پیاده است. پیاده‏راها، معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که در آنها تسلط کامل با عابر پیاده بوده و از وسایل نقلیه موتوری تنها به منظور سرویس دهی به زندگی جاری در معبر استفاده می‏شود. پیاده‏راها، ابزاری برای فعالیت جمعی بخصوص در ارتباط با اقتصاد شهری، کیفیت محیطی و سلامت اجتماعی‏اند (پاکزاد، 1384: 274).

در این باب پتانسیل یک مکان برای استفاده به وسیله افراد پیاده، میزان مطلوبیت محیط مصنوع برای حضور مردم، زندگی، خرید، ملاقات، گذران اوقات و لذت بردن از آن در یک پهنه است (Nosal,2009).

پهنه پیاده مکانی است که ساکنان آن با هر سن و توانایی می‏توانند امنیت و راحتی ، تناسب و جذابیت در پیاده‏روی را ، نه تنها در هنگام فراغت بلکه در استفاده از تجهیزات و آمدوشد نیز احساس کنند (انجمن شهرسازی آمریکا،1387).

پیاده راه قسمتی از فضای شهری است که به دلیل دارا بودن برخی پتانسیل های خاص، در تمام و یا بخشی از ساعات شبانه روز کاملا بر روی حرکت سواره بسته شده و به طور کامل به حرکت عابران اختصاص می‏یابد(محمدی و همکاران، 1392: 9-1).

امروزه، پیاده‏راها یکی از مهمترین فضاهای شهری و عرصه‏های عمومی در شهرها هستند که بویژه به دلیل شاخصه مقیاس انسانی و ایجاد پویایی و افزایش تعاملات اجتماعی در عصر ارتباطات بسیار مورد توجه هستند. همچنین این محورها، دارای عملکردهای متنوع گذران اوقات فراغت مانند استراحت، بازی و سرگرمی هستند که بر جذابیت آنها به عنوان یک فضای شهری بیش از پیش می‏افزاید (حبیبی، 1378).

مسیرهای پیاده را می توان به عنوان راه هایی که به دور از معابر سواره بوده و طیف وسیعی از کاربران شامل عابرین، دوندگان، دوچرخه سواران و … از آن استفاده می کنند، تعریف نمود (سازمان برنامه ریزی منطقه ای سن دیه گو، 1388: 100).

پیاده مدار کردن عبارت است از ایجاد خیابان ها یا فضاهای رها از آمد و شد سواره. هنگامی که در سال 1971 اولین مکان عمومی در سیدنی استرالیا به منظور صرف استفاده عابران پیاده اختصاص یافت سیاست مدار محلی مسئول این امر(لئوپورت که خودش را به عنوان وزیر عابران پیاده نامید) همواره بر گفتن این جنبه مثبت تاکید داشت که آن خیابان برای عابران پیاده باز شده بود و نه این که بر روی آمد و شد سواره بسته گردد.(Cowan; 2005: 285). منطقه مخصوص پیاده منطقه ای است که به منظور برتری دادن به محیط، ورود اتومبیل های سواری را به آنها ممنوع می کنند و ورود سایر وسایل نقلیه موتوری به آن تنظیم می شود.(وزارت مسکن و شهرسازی، 1375: 1)

برنامه ریزی و ایجاد پیاده‏راها دارای مزایایی است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- افزایش حضور پیاده در شهرها به افزایش تعامل میان شهروندان و شهر کمک می کند.

- در بسیاری موارد کاهش تعداد وسایل نقلیه موتوری در نواحی مرکزی شهرها با هدف بهبود کیفیت محیط شهرها انجام می گیرد و خود موجب کاهش آلودگی های محیطی صورتی و آلودگی هوا و همچنین حفاظت نواحی تاریخی و بناهای ارزشمند معماری می شود. چنین اقدامی در عین حال مشوقی است برای ساکنان منازل و واحدهای تجاری خدماتی منطقه تا خود به بهبود کالبدی محیط شان بپردازند.

- از دیگر مزایای این حرکت افزایش ایمنی پیاده و بهبود خدمات در شهرهاست. تاثیر اجتماعی ایجاد پیاده‏راها در مجموع مثبت و سازنده است، چرا که تمامی سنین و اقشار اجتماعی را به صحنه شهر جذب می کند و امکان فعالیت های متنوعی را در فضاهای عمومی شهری به شهروندان می دهند(حسینیون، 1383: 68).

- منطقه مخصوص پیاده منطقه­ای است که به منظور برتری دادن به محیط، ورود اتوموبیل­های سواری را به آن ممنوع می­ کنند و ورود سایر وسایل نقلیه موتوری به آن تنظیم می‏شود. (وزارت مسکن و شهرسازی، 1375 نقل شده توسط کاشانی جو، 1389)

از مهمترین دستاوردهای تبدیل خیابان سواره به پیاده می توان به موارد زیر اشاره نمود:

-افزایش تعاملات اجتماعی، حضور مردم و درک بهتر فضا

-تشویق ساکنین در بهبود محیط کالبدیشان

-تقویت و بهبود جایگاه اقتصادی محدوده و ایجاد تنوع و فرصتهای بیشتری جهت خرید

-شکل گیری قرارگاه های رفتاری مناسب در سطح محدوده

-حذف اتومبیل و کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی ایجاد فضایی امن و ایمن برای پیاده

شاخص‎های پیاده راه

(محمدی و همکاران، 1392: 9-1).

2-10- پیاده روی

پیاده‏روی، ساده‏ترین نوع جابجایی بین مبدا و مقصد بوده و تنها گونهای از حمل و نقل است که بصورت مستقل و غیروابسته به هیچ‏گونه ابزار یا وسیله‏ای خارجی امکانپذیری می‏باشد: «حرکت پیاده، طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضروری ترین شکل جابجایی انسان در محیط است و پیاده‏روی هنوز مهمترین امکان برای مشاهده مکانها، فعالیتها، احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزشها و جاذبه‏های نهفته در محیط است».

پیاده‏روی، مهمترین روش جابه جایی افراد در شهرهاست. پیاده‏روی، ابتدایی ترین نوع حمل و نقل شهری است و می تواند ایمن ترین و راحت ترین آن نیز باشد .امروزه در سیاست های برنامه ریزی شهری به دنبال تقویت محیط های پیاده و از بین بردن موانعی هستیم که توانایی ما را برای پیاده‏روی آسان محدود می‏کند (محمدی و همکاران، 1392: 9-1). محققان پیاده‏روی را قدیمی ترین و اساسی ترین حالت سفرهای شهری می‏دانند که اغلب در زمان طراحی سیستم های حمل و نقل شهری مورد کم توجهی قرار می‏گیرد (Zegeer et al, 2002). فعالیت پیاده‏روی را می توان قدم‏زدن مابین فضاهای شهری جهت اهداف تفریحی، ورزشی، دسترسی به تسهیلات شهری و مقاصد کاری دانست(Dobbs, 2009). پیاده‏روی هم به لحاظ فیزیکی که قابلیت انعطاف پذیری و هماهنگی بسیار بالاتری با مسیر دارد و هم روانی که امکان مکاشفه و ارتباط با فضا را فراهم می نماید بر حرکت سواره برتری دارد.

به طور کلی می­توان حرکت پیاده را به هفت فعالیت مختلف تقسیم کرد که عبارتند از: قدم زدن، ایستادن، نشستن، درازکشیدن، دویدن، بازی کردن و تماشا کردن.

2-11- پیاده‏راه‏‏‎‏سازی

پیاده‏راه‏‏‎ سازی نیرومندترین و اثرگذارترین جنبش‏های طراحی مجدد خیابان و محلات است که محیط عمومی بسیاری از شهرها را تغییر داده است و برنامه‏ریزان آمریکایی و اروپایی با بهره گرفتن از این طرح و بستن و محدود نمودن ورود ترافیک سواره به خیابان‏های اصلی، موفقیت‏های چشمگیری در احیای مراکز شهر رو به زوال کسب کرده‏اند. در دهه 1980-1970 این جنبش منجر به ساخت 150 مال در شهرهای کوچک و بزرگ امریکا شد. پیاده‏راه‏‏‎ سازی به معنی فرایندی است که در آن فضای خیابان از خودرها و دیگر وسایل نقلیه پس گرفته می‏شود و به دنبال آن اقدامات مناسبی همچون سنگفرش خیابان، اضافه نمودن مبلمان و جزئیات دیگر انجام می‏شود (صرافی و همکارن، 1393: 227).

پیاده راه‏ها یا مسیرهای پیاده برای تبدیل فضاهای سکونتگاهی به مکانهای امن و لذت بخش برای پیاده روی اختصاص داده شده‏اند. امروزه، در سیاست‏های برنامه‏ ریزی شهری به دنبال تقویت محیط‏های پیاده و از بین بردن موانعی هستیم که توانایی ما را برای پیاده‏روی آسان و ایمن، محدود می‏کند (رفیعیان و همکاران، 1390: 56-41).

Walking

Pedestrianisation

انواع پیاده‏راه‏‏‎ سازی

به طور کلی، چهار نوع پیاده‏راه‏‏‎ سازی وجود دارد که شامل پیاده‏راه‏‏‎ سازی کامل، پیاده‏راه‏‏‎ سازی پاره‏وقت، پیاده‏راه‏‏‎ سازی جزئی (بخشی) و پیاده‏راه‏‏‎ سازی هوایی است.

پیاده‏راه‏‏‎ سازی کامل: به این معناست که تمام وسایل نقلیه همیشه و در همهی روزها از ورود به محدوده منع شده‏اند.

پیاده‏راه‏‏‎ سازی پاره وقت: به این معناست که ممنوعیت وسایل نقلیه تنها در ساعات معینی از روز یا روزهایی از هفته اجرا می‏شود.

پیاده‏راه‏‏‎ سازی جزئی (بخشی): به این معناست که برخی از وسایل نقلیه از ورود به ناحیه منع شده‏اند، اما نه همه. هدف از اجرای این نوع طرح که با ویژگیهای مطبوعیت و زیباسازی و انحناها و موانع مصنوعی جاده همراه است، آهسته نمودن تردد وسایل نقلیه است (Transport Department,2002).

پیاده‏روهای هوایی: یک سیستم پیاده‏رو هوایی می‏تواند به عنوان شبکه به هم پیوسته مسیرهای پیاده مرتفع تعریف شود. این شبکه شامل پلهای هوایی، پلهای طبقه دوم در ساختمانها و مراکز فعالیتی مختلف که شامل گالرهای خرید سرپوشیده، هتلها و غیره می‏باشد. پیاده‏رو هوایی اغلب دارای سیستم های گرمایشی و سرمایشی است (صرافی و همکارن، 1393: 228).

انواع پیاده‏راه

1. پیاده‏راهایی که هیچ وسیله نقلیه­ای اجازه تردد در آن­ها را ندارد.
2. پیاده‏راهایی که بعضی وسایل نقلیه کم سرعت اجازه تردد در آن­ها را دارد.
3. پیاده‏راهایی که در بعضی از ساعات روز و یا روزهای خاص از هفته، ماه یا سال ورود وسایل نقلیه ممنوع می‏شود.

2-13- نقش پیاده‏راها

پیاده‏راهای کنونی ایران از لحاظ عملکردی داری 2 نقش برجسته می‏باشند

1. 1. عملکرد تجاری شاخص در شهر که موجب استقبال جمعیت قبل از تبدیل آن به پیاده‏راه بوده است.
   2. عملکرد تفریحی و تفرجی که پس از تبدیل خیابان به پیاده‏راه حاصل آمده است و با حذف نکات منفی خیابان شامل برآیند مثبت نیروهای اجتماعی، اقتصادی، عملکردی و … شهر را به وجود آورده است.

این 2 عملکرد در کنار هم باعث می‏شود که کار و استراحت به عنوان 2 رکن اصلی زندگی شهری را متعادلانه با هم پیوند بزند.

قرار گیری کاربری تجاری و تفریحی- فراغتی نتایج مثبتی را به همراه دارد که برخی از آنها عبارتند از:

1. 1. سرزندگی مکان و افزایش رفت و آمد پیاده
   2. افزایش تعاملات اجتماعی
   3. افزایش رونق اقتصادی

1. کاهش فاصله اجتماعی افراد مختلف جامعه
2. کاهش فاصله اجتماعی افراد جامعه
3. افزایش حس تعلق افراد نسبت به مکان
4. افزایش خاطرات جمعی از مکان

نیاز به پیاده‏راه

مسئله به طور عام عبارت است از تسلط فضای خودرو-محور، ازدحام و ضعف دسترسی پیاده، فرسودگی کالبد و کارکرد، آلودگی زیست محیطی، ناامنی و خلوتی شبانه، ضعف حیات مدنی و همچنین حذف خاطرات جمعی و هویتی شهر (صرافی، محمدیان مصمم، 1391).

افزایش استفاده از خودروو کاهش استفاده از حالت­های دیگر حمل و نقل به ویژه پیاده‏روی زمینه ­های بسیاری از بیماری­ها به ویژه مرض چاقی و بیماری­های قلبی عروقی را فراهم می آورد (صرافی، محمدیان مصمم، 1391: 125).

تجهیزات محدوده­های پیاده

1. امکاناتی برای استراحت
2. طراحی مناسب سطوح
3. مبلمان
4. تجهیزات بازی و سرگرمی
5. نورپردازی و روشنایی
6. گیاهان و فضای سبز
7. آب نماها
8. مراکز ارائه آثار فرهنگی- هنری

FULL-Pedestrianiization

Part- time Pedestrianiization

Partial Pedestrianiization

Skywalks

Second- story within Buildings

- اهمیت پیاده‏راه

اهمیت پیاده‏راهاصرفا فیزیکی و ارتباطی نیست بلکه در تقویت کاربری­ها، جنبه­ های اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی  و ایجاد مقیاس انسانی  نیز برمی­گردد.

امروزه کیفیت و جذابیت فضاهای عمومی شهری به یکی از مهمترین سنجه­های توسعه یافتگی و قابلیت زندگی در شهرها بدل گردیده است. در این میان پیاده راه به دلیل ویژگی­های خود در ایجاد تعاملات اجتماعی از نقش اساسی برخوردار است. شهرهای اروپایی به ویژه در دو کشور آلمان و هلند، پیشگام ایجاد و گسترش پهنه­های پیاده بوده اند و شهرهای آمریکایی نیز در طول زمان های مختلف، رویکردهای گوناگونی نسبت به موضوع داشته اند اما  توسعه شهرها در دوران معاصر در کشورمان، در گسستی عمیق با سنت گذشته خود، خودرومدار و بر مبنای تسهیل هرچه بیشتر حرکت سواره بوده و آنچنانکه باید به فضاها و محدوده های پیاده و اهمیت آنها در  ایجاد سرزندگی و پویایی شهری توجه نگردیده است. از نظر لاک وود و استیلینگز (1998) ارتقاء محیط و جاذبه خیابان، افزایش ارزش املاک، کاهش اثرات منفی وسایل نقلیه بر محیط زیست، خلق خیابان­های بسیار زیبا، کاهش سرعت وسایل نقلیه­ی موتوری در خیابان و در نهایت افزایش ایمنی افراد پیاده یا دوچرخه از مهم­ترین اهداف اجرای طرح­های پیاده‏راه سازی می‏باشند. (Lockwood, and Stillings, 1998)

گردش در شهر یکی از اشکال گذران اوقات فراغت است که پیاده‏راها می­توانند بیشترین سهم را در برآورده کردن این نیاز داشته باشند. اگرچه فضایی مثل پارک هم می ­تواند این نقش را ایفا کند ولی وجه تفاوت پیاده‏راها با این گونه فضا­ها، گره خوردن زندگی روزمره شهروندان با آن­ها و ثبت خاطرات جمعی است.(کاشانی جو، 1389: 45).

• • افزایش حضور پیاده باعث افزایش روابط اجتماعی میان شهروندان می‏شود.
  • کاهش حمل و نقل موتوری در مرکز شهری
  • کاهش آلودگی صوتی و آلودگی هوا در مراکز شهری
  • افزایش حس تعلق ساکنان منطقه
  • تشویق ساکنین در بهبود محیط کالبدی­شان
  • تقویت و بهبود جایگاه اقتصادی مسیر و ایجاد حق انتخاب برای استفاده کنندگان

• افزایش ایمنی پیاده و بهبود خدمات شهرها
• شکل گیری قرارگاه­های رفتاری مناسب در سطح محدوده

2-15- مزیت پیاده‏راه

ادراک فضایی و بصری: الویت حرکت پیاده به سواره ادراک بصریری، ادراک زمان تسلاب خاطر، ایجاد حس مکان، ملاحظات زیست محیطی، اقلیمی و پایداری

روابط اجتماعی: بهبود و افزایش برخوردهای اجتماعی، ایجاد فعالیت‏های متنوع و مبادلات تجاری، شناسایی ارزش­های تاریخی و سنتی محیط شهری، هویت مکانی، ایجاد حس مشارکت.( رفیعیان، صدیقی، پورمحمدی، 1390)

زندگی پیاده در شهر مایه اصلی شکل­ گیری اجتماع و روح شهر است و احساس تعلق به مکان و از آن خود دانستن محیط زندگی که موجب آرامش خاطر و تعادل روانی شهروندان می‏شود، وابسته به تجربه محیط شهری است ( عاشوری، 1389).

قبلا شهرها هویت شهری خود را در بناهای بلند، گنبد و تک­بناها می­یافتند، اما امروزه آنها خود را با خیابان­های پیاده­شان می­شناسند (کاشانی جو، 1385: 46).