کاربرد قاعده تسبیب در تصادفات رانندگی:

در تصادفات رانندگی ارتکاب فعلی که زمینه ساز حادثه است غالبا، ایجاد مانع غیرمجاز بر سر راه عبور سایر وسایل نقلیه اعم از اینکه مانع مذکور اشیاء ثابت یا متحرّک از قبیل وسایل نقلیه در حال حرکت که بدون رعایت مقررات راهنمایی و رانندگی چنین مانعی ایجاد نمایند یا اجرای عملیات راهسازی یا حفّاری درمعابر بدون نصب تابلو، علائم، چراغ هشدار وسایر تجهیزات فنّی که در انجام پروژه ها استفاده می شود ویا ریختن روغن، قیراندود کردن جادّه ها یا قرار دادن اشیاء لغزنده در معبر که باعث لغزش عابرین و یا وسائط نقلیه دیگر شود که در مورد عابرین ماده 346 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد:

« هرگاه کسی چیز لغزنده ای را در معبر بریزد که موجب لغزش رهگذر گردد عهده دار به خسارت خواهد بود…»

 موارد بسیاری که با واسطه توسط اشخاص یا سازمانها باعث بروز خسارت در تصادفات رانندگی به افراد دیگر می شوند که همگی از مصادیق تسبیب می باشند .

3 -  اجتماع سبب و مباشر:

جمع دو مبنای اتلاف و تسبیب تحت عنوان اجتماع سبب ومباشر مطرح می شود و آن حالتی است که عمل یکی به عنوان اتلاف و عمل دیگری به عنوان تسبیب مطرح باشد. فردی که اتلاف را انجام داده مباشر و فردی که تسبیب را انجام داده سبب نامیده می شود.

مادّه 332 ق.م« هرگاه یک نفر سبب تلف مالی را ایجاد کند و دیگری مباشر تلف شدن آن مال شود، مباشر مسئول است نه سبب مگر اینکه سبب اقوی از مباشر باشد به نحوی که عرفاً اتلاف مستند به او باشد»

همچنین مادّه 363 ق.م اسلامی بیان می دارد« در صورت اجتماع سبب و مباشر در جنایت مباشر ضامن است مگر اینکه سبب اقوی از مباشر باشد.»

همانطور که از متن قانون بر می آید در اجتماع سبب و مباشر یک طرف و فقط یک طرف مسئول حادثه شناخته می شود به طوریکه اگر:

نقش مباشر بیشتر از سبب باشد؛ در این صورت مباشر مسئول است.

نقش سبب بیشتر از مباشر باشد؛ در این صورت سبب اقوی از مباشر بوده و مسئولیت جبران خسارت برعهده اوست.

هر دو نقش یکسانی داشته باشند، مباشر مسئول است.

همانطور که در تعریف مباشر گفته شد، فردی است که به تقصیر و یا به غیرتقصیر اتلاف مالی را منجر شود بنابر این در حالتی که اتلاف به تقصیر صورت گرفته باشد و سبب نیز که در مفهوم خود را تقصیر را به همراه دارد، در این صورت دو راننده مقصّر خواهیم داشت. این مادتّین تکلیف طرفین را مشخصّ کرده است و در همه حال مباشر را مقصّر می داند، مگر در مورد آخر که سبب اقوی از مباشر باشد. مواردیکه  سبب اقوی از مباشر است شامل موارد زیر میباشد:

زمانی که مباشر فاقد اراده و تشخیص باشد.

وقتی سبب به گونه ای عمل نموده باشد کمه اراده مباشر را جهت اجتناب از حادثه سلب نموده باشد.

اما متاسفانه آنچه ملاک عمل اغلب کارشناسان و مخصوصاً قضات دادگاهها در رسیدگی به تصادفات قرار می گیرد، چیزی جز این می باشد که با متن صریح قانون منافات دارد. جناب آقای پورسالویی حقوقدان و کارشناس عالی تصادفات در کتاب خود با عنوان « مسئولیت جزایی و مدنی ناشی از تصادفات رانندگی» در مورد تصادف ناشی از تقصیر دو طرف چنین می نویسد:

« در فرض سوّم تصادف که در نتیجه تقصیر هر دو طرف به وقوع پیوسته است، مانند اینکه وسیله ای از کوچه فرعی بدون رعایت حق تقدّم به خیابان اصلی برود و با وسلیه دیگری که در آن خیابان با سرعت در حرکت است تصادم نماید بعضی گمان می کنند که باید راننده ای که خطای شدیدتر را مرتکب شده (راننده ای که از خیابان فرعی به اصلی آمده است) مسئول همه خسارات شمرد ولی باید دانست که مادّه 335 ق.م این ترتیب را نپذیرفته و هردو راننده را مسئول قرار داده است.»

در صورتی که در تحلیل حقوقی این تصادف با تکبه بر مبانی مسئولیت که در مادّه 363 ق.م اسلامی متبلور می شود، وسیله ای که در حرکت می باشد، مباشر و وسیله ای که از فرعی به اصلی می آید سبب حادثه می باشد. کارشناس در اینجا باید از نظر فنّی بررسی کند که آیا علیرغم تخلف راننده ای که از فرعی به اصلی وارد شده ( که البتّه این تقصیر، لازمه سبب بودن آن است) حادثه برای راننده مباشر قابل اجتناب بوده و یا خیر؟ اگر راننده سبب به گونه ای عمل نموده باشد که اراده راننده مباشر را سلب نموده و حادثه را برای هر دو راننده متعارف غیر قابل اجتناب نماید سبب اقوی از مباشر خواهد بود و راننده مباشر فقط مسئول تخلفی است که در اثر سرعت زیاد داشته است؛ در غیر این صورت مباشر کلیه مسئولیت مدنی را عهده دار خواهد بود.