تولید سبز

تولید مشتمل بر ورود مواد اولیه و تبدیل آنها به محصولات نهایی از طریق فعالیت های مونتاژ، ساخت و بسته بندی است. از موضوعات مهم در زنجیره تامین، مدیریت موجودی می باشد که لحاظ کردن هزینه های محیط زیست و هزینه های بالقوه اجتماعی در این زمینه ضروری می باشد. به عنوان مثال تکنیک تحویل به موقع (JIT) از نظر زیست محیطی معایبی چون حمل و نقل اضافی، ترافیک جاده ای، آلودکی هوا و آلودگی صوتی برای محیط زیست دارد. در کوتاه مدت سازمان ها می بایست از حداکثر ظرفیت غیر فعال انبار استفاده کنند، مسیر هایی را برای تردد ناوگان حمل و نقل استفاده کنند که تراکم کمتری داشته باشند. در بلند مدت به ارزیابی مجدد محل استقرار سازمان و سایر اعضا زنجیره تامین تکنولوژی و ساختار کانال توزیع بپردازند (روح اله خداویری، 1389).

تولید سبز عواملی مانند تولید پاک، طراحی محصول با در نظر گرفتن محیط زیست، تولید مجدد و تولید ناب را در بر می گیرد. متغییر های تولید سبز، که در مقالات مختلف ذکر شده اند عبارتند از:

• • تولید سبز، به صورت فرایندهای تولیدی که از ورودی هایی با تاثیرات محیطی نسبتاً کم استفاده می کنند و دارای کارایی بالا و همچنین ضایعات، و آلودگی کمتری هستند، تعریف می شود (نینلاوان و همکاران، 2010).

• حذف مواد خام که ممکن است اثر مضر بر محیط زیست داشته باشد.
• دقت در طراحی به نحوی که سازگار با محیط زیست باشد.
• بهینه سازی در فرایند ها با هدف کاهش ضایعات
• بکارگیری تکنولوژی های پاک و پیشرفته به نحوی که منجر به صرفه جویی در مصرف انرژی و آب و کاهش آلاینده ها و ضایعات شود.
• بازیافت مواد اولیه در مراحل تولید
• بکار گیری اصول مدیریت کیفیت فراگیر

2-10-4- لجستیک سبز

لجستیک سبز یک فعالیت لجستیکی است که هدفش کاهش آلودگی زیست محیطی و کاهش مصرف منابع می باشد. لجستیک سبز از تکنولوژی پیشرفته برنامه ریزی و پیاده سازی حمل و نقل، انبارش، بسته بندی، پردازش و توزیع استفاده می کند. یک جریان کارآمد و موثر از کالاها که ارتباط دهنده تامین سبز و تقاضای سبز به منظور غلبه بر مانع و خلأ بین زمان و مکان، و خدمات سبز در فرایند مدیریت اقتصادی می باشد (ژانگ و ژو، 2012).

سیستم لجستیک سبز شامل شش جنبه می باشد: 1. حمل و نقل سبز 2. انبارش و حفاظت سبز 3. سیستم تخلیه و بارگیری سبز 4. بسته بندی سبز 5. فرایند توزیع سبز 6. مدیریت اطلاعات سبز (ژانگ و ژو، 2012).

لجستیک خارجی کلیه فعالیت های توزیع فیزیکی را در بر می گیرد و مشتمل بر جمع آوری، ذخیره سازی و توزیع کالای ساخته شده بین خریداران می گردد. اکثر تصمیمات در لجستیک خارجی مستلزم در نظر گرفتن بازار، مشتری، محصول و منابع سازمان می باشد. از این طریق مدیران لجستیک قادر خواهند بود عملیات خود را به صورت کاراتر و با موجودی کالای کمتر انجام دهند. نتایج این اقدامات صرفه جویی و حذف انرژی اضافی و مکان های زیادی است که در شبکه توزیع سنتی وجود دارد که این اقدامات با حفظ محیط زیست هم خوانی دارد.

      [1] Just in Time

      [2] Ninlawan et al

لجستیک معکوس

معکوس یک اصطلاح و عبارت کلی است که در سطحی گسترده، در برگیرنده تمام عملیات مرتبط با مصرف مجدد کالا می باشد. مدیریت این عملیات می تواند به بهبود توزیع و جمع آوری محصولات پس از مصرف منتهی شود. لجستیک معکوس را می توان لجستیک مر تبط با کالاهای عودتی یا کالاهای برگشتی دانست. به طور کلی لجستیک معکوس را می توان این گونه تعریف کرد: انتقال دقیق و به موقع مواد، اقلام وکالاهای قابل استفاده و غیر قابل استفاده از انتهایی ترین نقطه و آخرین مصرف کننده از طریق زنجیره تامین به واحد مناسب و مورد نظر (خداویری، 1389).

روجرز و تیبن (1998) لجستیک معکوس را به شرح زیر تعریف کردند: فرایند برنامه ریزی بکارگیری وکنترل موثر جریان خام موجودی در جریان ساخت کالای تمام شده و جریان اطلاعات مربوطه از مرحله مصرف محصول تا مرحله برگشت محصول به صورت مواد اولیه باهدف بدست آوردن ارزش اولیه محصول مرجوعی.

از دیدگاه مدیریت زنجیره تامین سبز، هروانی و همکاران (2005) لجستیک معکوس را به عنوان یک فعالیت عملیاتی که که مواد را به سمت زنجیره تامین برای ایجاد یک محصول جدید یا استفاده شده بازیابی می کند، می شناسند. که این عملیات از طریق  استفاده مجدد، بازتولید یا بازیافت صورت می پذیرد.

اغلب نویسندگان لجستیک معکوس را با تعمیر(نوسازی) مجدد برابر می دانند (حنفی و همکاران، 2008. کومار و همکاران، 2008. مالن کوپ و همکاران، 2005). بعضی دیگر ترجیح می دهند آنرا به عنوان فعالیتی در زنجیره تامین حلقه بسته در نظر بگیرند

به عبارت دیگر لجستیک معکوس فرایند حرکت و انتقال برای کالاها و تولیداتی است که در زنجیره تامین دارای قابلیت بازگشت هستند. مهم ترین اصل در لجستیک معکوس این است که بسیاری از مواد که اصطلاحا غیر قابل استفاده یا فاقد کاربرد برای مصرف کننده هستند، دارای ارزش بوده و با اندکی اصلاح و مرمت می توانند مجددا وارد زنجیره تامین شوند. از نقطه نظر زیست محیطی لجستیک معکوس بر بازگشت مواد و محصولات قابل بازیافت و استفاده مجدد به داخل زنجیره تامین تاکید دارد همچنین به بررسی محصولات دارای گارانتی و مرجوعی که از آنها استفاده نشده است می پردازد (خداویردی، 1389).

لو و بوستل (2007) چهار نوع شبکه لجستیک معکوس پیشنهاد کرده اند:

شبکه استفاده مجدد مستقیم، شبکه تولید مجدد، شبکه خدمات تعمیرات و شبکه بازیافت

      [1] Reverse Logistics

      [2] Rogers & Tibben

      [3] Recovers

      [4] Reuse

      [5] Remanufacturing

      [6] Reconditioning

      [7]Hanafi

      [8] Kumar

      [9] Mollenkopf

      [10] Lu & Bostel

دلایل استفاده از لجستیک معکوس

به طور عمومی و سنتی تولید کنندگان در قبال تولیدات خود پس از توضیع و سپس مصرف توسط مصرف کنندگان، هیچ گونه احساس مسئولیتی نمی کنند و تعهدی را در قبال تولیدات خود نمی پذیرند. اما امروزه حجم محصولات تولیدی مصرف شده خسارات قابل ملاحظه ای را در جهت تخریب محیط زیست به بار آورده است و همگان اعم از مصرف کنندگان و مسئولان نگران وضعیت محیط زیست خود هستند وبا دغدغه فراوان، روند رو به بهبودی را برای وضعیت محیط زیست خود دنبال می کنند. به نحوی که همگان از تولید کنندگان انتظار دارند تا هزینه ضایعات و جمع آوری زباله های ناشی از تولیدات خود را بپذیرند و یا حداقل ضایعات کالاهای مصرف را کاهش دهند.

این توجه روز افزون به مدیریت ضایعات و وضع قوانین جدید در خصوص ضایعات محصولات تولیدی، تولید کنندگان را به سمت بهبود فرایند تولید کشانده است. با توجه به هزینه های بالای پاکسازی محیط زیست، بیشتر شرکت های تولیدی در اروپا و آمریکا مسئولیت جمع آوری، پخش و به روز کردن کالاهای دست دوم تولیدی خود را بر عهده گرفته اند.

از اهداف لجستیک معکوس، فراهم کردن رضایتمندی مشتری می باشد. بدین معنا که مشتری پس از تامین نیاز هایش  از سیستم لجستیکی مورد انتخاب خود احساس امنیت کرده مطمئن باشد که در صورت وجود هر گونه عیب و نقص در کالای توزیع شده که از ناحیه یکی از فرایند های تولید، توزیع و یا انبار ناشی شده باشد به وسیله استقرار لجستیک معکوس قابل پذیرش و رفع شدن است و به صورت منظم، اقلام کالاهای توزیع شده ای که برای مصرف کننده یا مشتری قابل استفاده نیستند در زنجیره تامین به وسیله سیستم توزیع معکوس جمع آوری شده و توسط یکی از مراحل بهبود مستمر لجستیک معکوس در کمترین زمان ممکن برای مصرف کالا و اقلام مطلوب به مشتری باز گردانده می شود. بنابر این عمده دلایل فعال شدن سازمانها در لجستیک معکوس عبارتند از (خداویردی، 1389):

• • قوانین و مقررات زیست محیطی که ساز مانها را وادار می کند تا کالا ها و محصولات زائد خود را جمع آوری کرده و در رفتار تولیدی اینده خود مراقبت بیشتری کنند.
  • مزایای اقتصادی استفاده از کالاهای عودت داده شده در فرایند تولید به جای پرداخت هزینه انهدام ضایعات کالای دسته دوم وافزایش آگاهی های زیست محیطی مصرف کنندگان بدیهی است که مصرف مجدد وطولانی مدت محصولات به هر طریق ممکن جزء دید گاه های اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی سودمند به حساب می آید.

• مصرف کنندگان و مشتریان سیستم لجستیکی از استقرار لجستیک معکوس به شدت استقبال می کنند و این بدلیل سود نهفته ای است که در اثر استقرار لجستیک معکوس نماید مزایایی چون احساس امنیت خاطر از سالم بودن کالا ضمانت سیستم  برای کالا ها و اقلام توزیع شده و تقبل هزینه های ناشی از سالم نبودن کالا و اقلام.

زنجیره تامین سبز با رویکرد تصمیم گیری های چند معیاره فازی (مطالعه موردی: صنعت مواد غذایی)

آموزش و پژوهش

مباحث جدید مدیریتی برای تبدیل شدن به یک فرهنگ در سازمان، نیازمند خط و مشی های صریح و آموزش و پژوهش در این حوزه می باشند. در واقع پیاده سازی مدیریت زنجیره تامین سبز نیازمند همکاری اجزای زنجیره تامین برای کاهش صدمات زیست محیطی در طول زنجیره تامین می باشد. یکی از راه های مؤثر برای همسو کردن اجزای زنجیره تامین حضور در سمینارها و کنفرانس های زیست محیطی برای بررسی اهمیت زنجیره تامین سبز و ارائه راهکارهای نوین در این زمینه می باشد.

سازمان هایی که از استراتژی بر پایه نوآوری در مدیریت زنجیره تامین سبز استفاده می کنند سعی دارند با ایجاد نوآوری در طراحی و تولید محصولات سبز و قابل بازیافت علاوه بر کاهش هزینه های تخریب محیط زیست از استراتژی تمایز نیز استفاده کنند. ترکیب همزمان این دو استراتژی مزیت رقابتی را برای شرکت به همراه خواهد داشت. در توسعه محصولات سبز، ابتکار امری ضروری          می باشد و شامل شناسایی مواد جایگزین (برای مثال استفاده از مواد سازگار با طبیعت در بسته بندی ها)، خلق طراحی های صرفه جویی انرژی، و ارتقای کارایی انتقال انرژی می شود. همه این اقدامات تکیه بر تلاش های مشترک و نوآورانه میان صنعت و تامین کنندگان می باشد (گوپتا و وانگ،1393، ص. 29).

شرکت های SONY و DELL با ایجاد محیط هایی برای پژوهش و نوآوری های سبز، به دنبال کمینه کردن اثرات نهایی محصولات خود می باشند (گوپتا و وانگ،1393، ص. 29).

2-10-7- مدیریت زیست محیطی

در این بعد سعی بر آن است که مدیریت زیست محیطی داخل سازمان بررسی شود. همانطور که در بخش های پیشین اشاره شد  مدیریت زیست محیطی بدین مفهوم است که واحد های تولیدی و بخش های وابسته به آنها به طور پیوسته و بدون نظارت بخش های زیست محیطی سازمان، اهداف زیست محیطی را اجرا کنند و مفهوم این امر آن است که (خداویری، 1389):

• استاندارد ها و خط مشی های رسمی زیست محیطی توسط تمام کارکنان آموخته و درک شود.
• ملزومات قانونی آن مورد بازنگری قرار گیرد.
• آموزش های مناسب انجام گیرد.
• اسناد مورد نیاز موجود و قابل کنترل باشد.

حمایت از زنجیره تامین سبز توسط مدیران ارشد و میانی و اخذ گواهینامه مدیریت زیست محیطی مانند ایزو 14000 می تواند تضمینی برای تداوم اهداف زیست محیطی شرکت ها باشد. در واقع با حمایت و بازنگری مدیران در برنامه زیست محیطی، افراد و واحدهای مختلف سازمان به اهداف زیست محیطی همانند دیگر اهداف سازمان اهمیت می دهند و مسائل زیست محیطی را در مأموریت سازمان می گنجانند. بحث سبز بودن با استراتژی های سازمان ترکیب شده و کلیه فعالیت های اجرایی سازمان با در نظر گرفتن رعایت اصول مدیریت زنجیره تامین سبز انجام خواهد شد.

همچنین می توان تعدادی از فعالیت های اجرایی لازم در زمینه مدیریت زیست محیطی برای دستیابی به مدیریت زنجیره تامین سبز را در بندهای زیر خلاصه نمود:

• • وجود خط مشی و سیاست مدون در حوزه محیط زیست و مسئولیت اجتماعی سازمان (آریف و همکاران، 2009)

• بازنگری مدیریت در برنامه های زیست محیطی سازمان (خداویری، 1389)
• بکارگیری اصول مدیریت کیفیت جامع (وو و همکاران، 1995)
• تنظیم ضوابط و معیارهای لازم جهت کاهش مصرف انرژی و استفاده از انرژی های پاک (کتزاب و همکاران، 2011)

     [1] Arif

     [2] Wu

     [3] Kotzab

صنایع غذایی

غذا علاوه بر سلامت و لذتبخشی، سهم قابل ملاحظه ای در هزینه های زندگی دارد. طی سال های اخیر هزینه مواد غذایی در ایران، همواره سهمی بین 22 تا 25 درصد از هزینه های خانوار شهری و تا 37 درصد از هزینه های خانوار روستایی را داشته است (فاطمی امین و مرتضایی،1392).

صنایع غذایی نقش مهمی در اقتصاد دارند. بیش از 10 هزار واحد تولیدی صنایع غذایی در کشور وجود دارند که 15 درصد از اشتغال بخش صنعت را در بر می گیرند. صنایع غذایی (کد 15 آیسیک) 2.9 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور و 15 درصد از ارزش افزوده بخش صنعت را در سال 1389 با قیمت های ثابت سال 1376 تشکیل می دهند (فاطمی امین و مرتضایی، 1392).

از یک طرف افزایش جمعیت به همراه گسترش شهرنشینی و افزایش سطح درآمد سرانه، نیاز به بسته بندی، نگهداری و فرآوری مواد غذایی را روز به روز افزایش داده است و از طرف دیگر، صنایع غذایی به عنوان حلقه واسط بین کشاورزی و دامپروری با مصارف نهایی نقش مهمی در مدیریت زنجیره و توازن تولید و مصرف دارند.

صنایع مواد غذایی در حال حاضر با فشار روز افزون موسسات و انجمن های سبز برای تضمین ملاحظات زیست محیطی در فعالیت هایشان هستند. از سوی دیگر فشارهای داخلی برای برای افزایش سودآوری در رقابت شدید بازار افزایش یافته است. منابع کلیدی در فرایند صنعت مواد غذایی شامل آب، مواد اولیه (ارگانیک و غیر ارگانیک) و انرژی می باشد (کریشنان، 2008).

مهم ترین موضوعات زیست محیطی در صنایع غذایی شامل(کریشنان، 2008):

ضایعات آب: در صنایع غذایی کیفیت و حجم پساب بسیار متغیر است. به طور کلی پساب این نوع صنایع دارای خصوصیات ذیل است:

الف – کثرت مواد آلی

ب – کثرت مواد زائد نیمه جامد در مواد شناور

ج  - تابعیت از تغییرات شدید فصلی و دمایی

به دلیل آن که در چنین صنایعی از فلزات سنگین و سمی در خط تولید استفاده نمی شود بنابراین پساب این صنایع سمی نیست. به طور کلی پساب صنایع غذایی به سه دسته پروتئینی، روغنی و هیدراتهای کربن قابل تقسیم است. از شاخصهای دیگر پساب صنایع مذکور، غلظت زیاد روغن ، نیتروژن و فسفر در آنها است. اکسیژن خواهی بیوشیمیایی BOD)‏) صنایع ‏‏ نشاسته و تولید نوشابه بسیار زیاد است.

ضایعات جامد: موضوع اصلی نگرانی در این نوع ضایعات شامل ضایعات ارگانیک و بسته بندی        می باشد. ضایعات ارگانیک در صنایع مختلف لبنی، اسنک ها، کیک و شیرینی، کنسروی و … متفاوت می باشد که شامل محتویات محصولات می باشد. ضایعات بسته بندی ها عمدتاً شامل مؤلفه های بیشماری می باشد که عمدتاً پلاستیک، مقوا، شیشه و یا فلزی هستند (کریشنان، 2008).

براساس آخرین آمار اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در سال 90 بالاترین سهم مصرف آب در میان گروه‌های فعالیت صنعتی در بخش صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، صنایع مواد غذایی و آشامیدنی و تولید فلزات اساسی می باشد. که جمعا بیش از 40 درصد آب مصرفی صنعت را استفاده کرده‌اند. این سه گروه فعالیت تقریبا بیش از 80 درصد آب صنعتی در کارگاه‌های بالاتر از 10 نفر کارکن را استفاده می‌کنند. همچنین طبق همین آمار مصرف آب در صنعت کشاورزی سالیانه بین 80 تا 90 میلیارد متر مکعب تخمین زده شده است.

      [1] Krishnan

      [2] Biochemical Oxygen Demand