نهادینه کردن اخلاق دینی در فضای مجازی

فضای سایبر در صورتی به محیط امن تبدیل می­ شود که کاربران آن، سالم و هنجارمند عمل کنند. البته جای یادآوری است که در کنار راهبردهای ناظر به تقویت اخلاق کاربری، راهکارهای ایمن سازی با بهره گرفتن از ظرفیت تکنولوژی ابزار ارتباط سایبری نیز مد نظر قرار گرفته است، مثل راهکارهای فیلتر نمودن محتوی غیر اخلاقی و ایجاد سیستم نظارت بر میزان و چگونگی نفوذ.[1]

اما نکته این است که اگر کاربران ضرورت و لزوم فضای ایمن در ارتباطات خودشان را باور نکنند، چنان که تجربه های چند ساله نشان داده است، سازو کارهای تکنولوژی به سبب پیشرفت تکنولوژی و قرار گرفتن برنامه ­های عبور از موانع تعبیه شده بر سر راه استفاده کنندگان، عملا تدابیر کنترلی را با بن بست روبرو می­سازد. با این حساب، راهبرد اخلاقی با بهره گرفتن از راهکارهای نهادینه سازی اخلاق کاربری با محوریت دستورات دینی به صورت متمم کنترلی، اهمیت خاصی در پیشگیری از سرقت سایبری خواهد داشت.

4-2-1-2- پیشگیری وضعی از سرقت رایانه­ای

4-2-1-2-1- تبیین پیشگیری وضعی سرقت رایانه­ای

در دهه‌ هفتاد گروهی از دانشمندان‌ در واحد تحقیقات‌ وزارت‌ کشور انگلستان‌ در ارزیابی آمارهای جرم‌ در مورد پیشگیری ، برای اولین‌ بار اصطلاح‌ «پیشگیری‌ وضعی‌» را که‌ صرفاً بر کاهش‌ فرصت‌ها و موقعیت‌های ارتکاب‌ جرم‌ تکیه‌ دارد، مطرح‌ نمودند[2].

در خصوص‌ پیشگیری وضعی‌ تعریف‌ها و برداشت‌های گوناگونی ارائه‌ شده‌ است‌ “ژرژپیکا” پیشگیری‌ وضعی را اقدام‌ به‌ محدودکردن‌ فرصت‌های‌ ارتکاب‌ جرم‌ یا مشکل‌تر کردن‌ تحقق‌ این‌ فرصت‌ برای مجرمین ‌ بالقوه‌ می‌داند.[3]
به این‌ ترتیب‌ پیشگیری وضعی  در سرقت سایبری شامل‌ دو دسته‌ تدابیر و اهداف‌ می­‌باشد:

دسته‌ اول‌ تدابیری که‌ به‌ دنبال‌ سلب‌ امکان‌ تحقق‌ فعل‌ مجرمانه‌ یا لااقل‌ دشوار نمودن‌ آن‌ هستند که‌ در تعریف‌ اول‌ بیشتر مورد توجه‌واقع‌ شده‌ است‌، مانند سخت‌ کردن‌ دسترسی به‌ آماج‌ها یا محافظت‌ از بزه‌دیدگان‌ بالقوه‌.

دسته‌ دوم‌ تدابیر و شیوه‌هایی‌ که‌ با هدف‌ کاستن‌ از جاذبه‌های مجرمانه‌ و عوامل‌ تحریک کننده‌ محیطی، در صدد است‌ تا از تصمیم‌نهایی مجرم‌ و گذر او از اندیشه‌ به‌ عمل‌ جلوگیری کند مانند مخفی کردن‌ زیور آلات‌، با نصب‌ دوربین‌ مدار بسته‌.[4]

4-2-1-2-2- اعمال پیشگیری وضعی در سرقت رایانه­ای

کارکرد پیشگیری وضعی از سرقت سایبری این است که ابزار و فرصت ارتکاب جرم از مجرم سلب می­ کند. توجه به مثلث جرم می ­تواند به درک این موضوع کمک کند. برای ارتکاب یک جرم سه عامل باید جمع شوند که مهمترین آنها که قاعده مثلث جرم را هم تشکیل می­دهد انگیزه مجرمانه[5] است. انگیزه باعث بیدار شدن میل درونی در افراد و به تبع آن قصد مجرمانه[6] می­ شود.

برای از بین بردن این عامل ضروری است تدابیر پیشگیرانه اجتماعی اتخاذ بشود. اما اگر به هر دلیل مجرمان  دارای انگیزه شدند باید از اجتماع دو مثلث دیگر، یعنی فرصت[7] و ابزار ارتکاب[8] جرم جلوگیری کرد. از میان این دو، سلب فرصت از مجرمان اهمیت بیشتری دارد.

زیرا متصدیان امر هر چه بکوشند ابزار ارتکاب جرم را از سطح جامعه جمع آوری کنند. باز هم مجرمان با انگیزه خواهند توانست به آنها دست یابند.

هر چند در عین حال نباید اهمیت جمع آوری  این ابزارها را در کاهش جرایم  نادیده گرفت. به هر حال آنچه در پیشگیری وضعی  از جرم اولویت دارد حفظ آماج ها[9] و بزه دیدگان از تعرض مجرمان است.[10]

جامعه شناسانی که روی پیشگیری وضعی کار کردند، سه موضوع را مطرح کردند:

1- پیشگیری وضعی مبتنی بر اصل حداقل تلاش است، یعنی بزهکار در مقابل اندک مانع، از گذر اندیشه به فعل صرف نظر میکند چرا که بنا ندارد تلاش زیاد کند و فرض بر اینست آنها تنبل اند.

2- قانون حداقل ریسک و خطر پذیری، بزهکار وقتی وضعیت ماقبل بزهکاری برای او خطرناک است عقب نشینی می­ کند که گذر اندیشه به فعل را متوقف کند.

3- اصل کسب بیشترین سود در کوتاه ترین مدت یعنی چنانچه ما بتوانیم سود آوری ناشی از جرم را برای مباشر جرم کاهش دهیم وی از انجام جرم منصرف می شود. [11]

[1]. کوشا غ ،  1391، اخلاق دینی و تعامل سایبری،  سال سوم،  شماره دوم،  بهار ، صص 117 ـ 141 .

[2] . کُوسُن‌ م ، ۱۳۸۵، جرم‌شناسی ،ترجمه‌ میرروح‌ الله صدیق‌،  نشر دادگستر ،  ص111.

[3] . پیکا ژ، ۱۳۷۶،  از جرایم‌ و شهرنشینی،  ترجمه‌ عزیز طوسی،  ماهنامه‌ دادرس‌  شماره‌ 2، ص10.

. میرخلیلی م، ۱۳۸۵، پیشگیری‌ وضعی از بزهکاری،‌ بانگاه‌ به‌ سیاست‌ جنایی اسلام‌، رساله‌ دکتری‌ ، دانشکده‌ حقوق دانشگاه‌ تهران‌، ص13.

[5] Motivi

[6] Intention

[7] Opprtunity

[8] Means

[9] Targets

_.[10]  صفاری ع، همان،ص 292.

[11] .  نجفی ابرند آبادی،ع   ،تقریرات درس جرم شناسی،تنظیم:عباس تدین،دوره کارشناسی ارشد،دانشگاه امام صادق (ع)،دانشکده حقوق.