چهارچوب مطالعات بزه دیده شناسی

بزه دیده شناسی یکی از شاخه نوین جرم شناسی که به مطالعه بزه دیده مستقیم جرم می پردازد و مجموعه اطلاعات زیست شناسی، روان شناسی و جامعه شناسی  مربوط به او را مشخص می کند. این گرایش همچنین مشخصات فرهنگی و اجتماعی بزه دیده و روابط او با مجرم و سهم وی را بر ارتکاب جرم بیان می دارد.

بزه دیده شناسی و گذر زمان دارای 2 گام و رویکرد مهم بوده است:

1-رویکرد اول: که بر روی نقش قربانی و میزان تقصیر او در ارتکاب عمل مجرمانه می پرداخت و تقسیم بندی های مختلفی در این زمینه توسط مندلسون، هانتیگ و… بوجود آمد که در همه آنها چگونگی شرکت بزه دیده در فرایند شکل گیری جرم بحث می شود و در مباحث آتی مفصلاً توضیح داده خواهد شد.

2-رویکرد دوم: پس از توجه به بزه دیده به عنوان یکی از علل تکوین جرم، نقش بزه دیده، در دادرسی کیفری مورد توجه قرار گرفت. در آیین دادرسی کیفری از دیر باز حقوق شاکی اهمیت خاصی داشته است لکن مطالعات نشانگر آن است که این میزان توجه در نهایت منجر به تحقق رضایت خاطر مجنی علیه نمی شد. بنابراین به عنوان گام دوم در بزه دیده شناسی بزه دیدگان صرفنظر از نقششان در تکوین جرم به عنوان اشخاص مظلوم و خسارت دیده مورد توجه قرار گرفتند که باید از اقدامات حمایتی بهره مند شوند.

با این رویکرد در آئین دادرسی کیفری در مراحل اقامه دعوی، تحقیقات اولیه، دادرسی، دادگاه و اجرای حکم حقوقی برای شاکیان و بزه دیده گان پیش بینی شد. برای ترتیب در بزه دیده شناسی ثانویه، مجنی علیه استحقاق حمایت پیدا می کند چه خود در وقوع جرم، مقصر باشد یا خیر.

در صورت اصطلاح ترمیم در عدالت ترمیمی در جهت احیای حقوق شاکی از سوی متهم در نظر گرفته شده است.

علاوه بر خسارات مادی و معنوی که در بزه دیده شناسی ثانویه مورد توجه قرار گرفته است نوعی دیگر از خسارات نیز محل توجه است. وقوع جرم باعث ایرادگو نه ای از نا ملایمات عاطفی و روانی بر مجنی علیه است. مثلاً جرایم خشونت بار آثار روانی ناشی از لزوم تا مدتها مجنی علیه را می آزارد و موجب اختلال در زندگی عادی و روزمره وی می شود.

بند دوم: بزه دیده در تحولات اخیر کیفری

یکی از رویکردهای مهم نظام عدالت کیفری تحت تاثیر تحولات بزه دیده شناسی در رویکرد قربانی جرم کلیدی مرکزی است. این رویکرد باعث شده است که توجه به نیازهای بزه دیده و حقوق وی در نظام عدالت کیفری گسترش یابد. در پی تحولات نوین با رویکرد در ایالات متحده امریکا در قانون حقوق بزه دیده در سال 2004 توسط کنگره به تصویب رسید. در این قانون حقوقی برای بزه دیدگان به رسمیت شناخته شده و تلاش شده است که راهکارهایی برای اجرای آن در فرایندهای نظام عدالت کیفری در نظر گرفته شود این حقوق عبارتند از: حمایت در مقابل متهم، اطلاع و حضور در جلسات دادگاه، ستیزه شدن اظهارات بزه دیده، مشاوره با وکیل دولت، جبران به موقع و کامل رسیدگی سریع و رفتار کرامت مدار.

الف-حق حمایت از بزه دیده در مقابل متهم

حق بزه دیده در حمایت از وی در مقابل متهم از جمله حقوق وی به حساب می آید. این حق از این جا نشات می گیرد که پس از اعلام شکایت بزه دیده این امکان وجود دارد که متهم، بستگان و یا دوستان وی در صدد برآیند که با تحت فشار قرار دادن بزه دیده، جریان دادرسی را به تاخیر انداخته و یا آن را منحرف سازند. لذا دستگاه عدالت کیفری وظیفه دارد که از بزه دیده در مقابل فشارها و یا آسیب هایی که ممکن است از طرف متهم بر بزه دیده وارد شود از بزه دیده حمایت کند. این حمایت می تواند از طریق حمایت فیزیکی وبرقراری محیطی امن برای بزه دیده و یا همراهی پلیس در دادگاه قبل و یا بعد از آن صورت پذیرد.

ب-حق اطلاع از هرگونه جلسات دادگاه

بزه دیده حق دارد که از هر نوع جلسات رسیدگی دادگاه و تصمیمات آن باخبرشود. این جلسات متنوع می باشد. در این جلسات با بررسی واقعه مجرمانه و رفتاری که بزهکاری با بزه دیده انجام داده موجب ایراد خسارت بدوی شده است، پرداخته می شود. بزه دیده باید از جلسات آگاه بوده تا بتواند به موقع نسبت به اعلام نظرات خود اقدام کند.

جلسات دیگری که ممکن است در مورد جرم برگزار شود جلسات مربوط به بررسی اعطایی آزادی مشروط به متهم، بزهکار می باشد. این نوع جلسات به دلیل این که باعث رهایی بزهکار می شود. باید به اطلاع بزه دیده رسیده تا بزه دیده با حضور در این جلسات نظر خود را بیان کند. همچنین هر نوع جلسه ای که نتیجه آن رهایی یا آزادی متهم باشد باید به اطلاع بزه دیده برسد.

به دلیل اهمیت حق اطلاع بزه دیده اعلامیه اصول باید در بند الف ماده 2 به دولت ها توصیه می کند که شیوه های قضایی و اجرایی را برای پاسخ گویی به نیازهای بزه دیدگان تا بتوانند بزه دیدگان را از نقش و قلمروشان زمان بندی و روند پیشرفت رسیدگی وضعیت پرونده شان آگاه سازند.

ج-حق حضور در تمامی جلسات اداری

بزه دیده حق دارد در تمامی جلسات دادرسی شرکت کند. لزوم اجرای این حق به اندازه ای است که می تواند گفت در صورت عدم اجرای آن می توان جلسه دادرسی را عادلانه حساب آورد. حضور بزه دیده باعث می شود که وی در مواقع لزوم در مورد آسیب ها و صدماتی که از نامید بزهکار متوجه شده است، سخن بگوید و از روند موضوعات مطرح شده در دادگاه نیز مطلع شود

18-RESTORATION/REPURATION