امروزه شتاب و عجله به سوی منطقه گرایی و افزایش توافقات تجارت منطقه ای خود نشانگر میزان این اشتیاق می باشد در این راستا از اتحادیه اروپا می توان یکی از پیشگامان نام برد بطوریکه تشکیل اتحادیه اروپا که ما حصل منطقه گرایی می باشد آن هم بین کشورهایی که ( بعضاً اصلاً همدیگر را قبول نداشته ) نتیجه تصمیمات عاقلانه ای بود که توسط دولتمردان این کشور ها صورت گرفت.

 

 

با توجه به پیشینه موجود در زمینه منطقه گرایی اصولاً هر قدر انسجام اجتماعی ( زبان ، قومیت ، فرهنگ ، مذهب ، تاریخ ، آگاهی از میراث گذشته ) و انسجام اقتصادی و یک پارچگی سیاسی تو ام با انسجام سازمانی بیشتر باشد روند منطقه گرایی سریعتر و موثر تر خواهد شد و از طرف دیگر از آنجایی که منطقه عبارتست از گروهی از کشور ها و دولت های مجاور هم که از نظر جغرافیایی معمولا دارای موسسات سیاسی و اقتصادی مشترک باشند لذا منطقه گرایی به دلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی شان به راحتی شکل    می گیرد . بنابراین تلاش برای ایجاد منطقه گرایی باید بین کشورهایی صورت گیرد که این ویژگی را دارند.

منطقه گرایی بر خلاف جهانی سازی خواست و فرایند ارادی می باشد که دولت ها با شناخت ظرفیت های خود و طرف مقابل با ملاحظه نیازها و وابستگی متقابل اقدام به همکاری مشترک در راستای تامین منافع مشترک انجام می دهند با نگرش اجمالی به روند تاریخی منطقه گرایی به راحتی میتوان دید که در روش سنتی کنش گران و نیروهای عملیاتی صرفا در تمایلات دولتی خلاصه می شد ولی در نوع نوین منطقه گرایی کنش گران و نیروهای غیر دولتی نیز در برگرفته می شوند که نسبت به نوع کلاسیک جامع تر و بارزتر است زیرا به رشد یک پارچگی اجتماعی در محدوده یک منطقه و تعاملات اجتماعی بیشتر منتهی می گردد.

 

روند منطقه ای شدن خود مسلزم تغییر وضعیت ناهمگونی به وضعیت همگونی با توجه به ابعاد مختلف نظیر اقتصاد ، امنیت ، سیاست و فرهنگ و رژیم سیاسی موجود می باشد لذا کشور ها تلاش میکنند تا موجودیت و هویت نوینی را خلق کنند و هر کشور از هویت و منافع خود در ارتباط با همبستگی و مشارکت با سایر مجموعه ها دفاع کند و از بعد اخلاق گرایی هنجاری از نظر سیاست منطقه گرایی کشورها در تعامل با یکدیگر ضمن خلق هویت جدید مبتنی بر قالب های ادراکی و رفتاری و هنجارهای مشترک تلاش به ساختار اقتصادی براساس شرایط هم تکمیلی در اولویت کاری قرار می گیرد و در نتیجه زمینه برای شکل گیری و سازمان دهی مجموعه جدید فراهم خواهد شد.مجموعه ای که می تواند تولید اقتصادی را ارتقا دهد و زمینه همکاری اجتماعی را بیش از پیش فراهم آوردو ابزار آلات اقتصادی جایگزین اهداف نظامی شود و ماهیت ژئواکونومی به وجود آمده به خودی خود وسیله  اصلی برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی گردد و از طرفی هم در گذشته کسب قدرت با استفاده از عامل نظامی و در راستای آن کشور گشایی بود اما در جهان امروز عامل اقتصادی تجارت جهانی و بازار رقابت جایگزین آن شده است لذا برای افزایش توان اقتصادی و بالا بردن قدرت در سطح بین المللی باید به منطقه گرایی روی آورد . وحدتی که در سایه چنین اتحادی به وجود می آید خود یک نوع وحدت آرمانی بوده که بیشتر از طریق احساس نیاز و همکاری متقابل با رغبت و اراده عقل و تدوین به سوی آن کشیده   می شویم . اینک این سوال مطرح می شود : اگر کشورهای اروپایی با آن همه اختلاف سلیقه و داشتن کینه و دشمنی ها بعد از جنگ ها توانسنه اند اتحادیه ایی را تشکیل بدهند که روز به روز بر دامنه اتحاد و یکپارچگی شان بیفزاید ، آیاکشور های منطقه غرب آسیا که به دلایل مسلمان بودن اکثریت آنها و برخورداری از قیودات اخلاقی خصومتی تا آن حد را ندارند، امکان ره یابی به چنین اتحاد منطقه ای را تجربه نخواهند کرد؟ با توجه به تفاوت هایی که در بین کشورها در زمینه های مختلف وجود دارد به نظر می رسد که در عصر ارتباطات وسیعتر و سریعتر نیاز کشورها به همدیگر جهت تکمیل نواقصات خود و ایجاد زمینه داد و ستد بیشتر شده است. اینک این موضوع مطرح می شود از آنجایی که در ژئوپلتیک جهان علاوه بر عوامل طبیعی و انسانی و اقتصادی و امنیتی مسائل ایدئولوژیک نیز می توانند برای یک منطقه و منطقه گرایی مؤثر باشند. روند منطقه گرایی در غرب آسیا از چه روندی باید تبعیت کند. که در این زمینه می توان گفت ایران زیرساخت های لازم منطقه گرایی را در یک میدان کاربردی دارد که نه تنها متضمن منافع ملی خود بلکه منطقه و در نتیجه اقتدار و ارتقاء جایگاه بین المللی را در بر خواهد داشت. زیرا مؤلفه های ژئوپلتیک تأثیرگذار بر نقش آفرینی منطقه گرایی در غرب آسیا را در حد مطلوبی داشته و تمرکز بر منطقه گرایی و گسترش تعاملات در قالب اتحادیه ها و ائتلاف های سیاسی امنیتی، فرهنگی و اقتصادی با ملت ها و دولت های منطقه نه تنها فرصت هایی را برای ایفای نقش و نفوذ ایران در منطقه را فراهم می کند بلکه از خطرات احتمالی امنیتی در آینده نیز پیشگیری بعمل خواهد آورد که سرانجام قدرت بازیگری ایران در سطح روابط با قدرت های بزرگ افزایش خواهد یافت. که از این عوامل تأثیرگذار می توان از موقعیت جغرافیای ایران در غرب آسیا  ژئوکالچر و ژئواکونومی و توانمندی منابع انرژی و موقعیت هیرو پولیتیک و مذهب (بخصوص شیعه) و زبان نام برد. که از نظر موقعیت جغرافیای طبیعی، سرزمین ایران از شمال به دریای خزر و آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان دو منطقه تأثیرگذار و مهم هم مرز است و از جنوب نیز ایران به خلیج فارس و تنگه هرمز و اشراف بر آبهای گرم و آزاد خلیج فارس و اقیانوس هند نیز احاطه دارد که مناطق مذکور به دلیل حساسیت بین المللی ویژگی خاصی را به موقعیت ایران داده است. شکل کوه های مرتفع زاگرس و البرز ذخائر عظیم نفتی و گاز، موقعیت ترانزینی ایران، که نزدیک ترین راه منطقه غرب آسیا و جنوب شرق آسیا به اروپا و شمال آفریقا می باشد و علاوه بر آن وسعت ایران  در مقایسه با کشورهای منطقه  و قرار گرفتن ایران بین دو منطقه عظیم جمعیتی شرق و غرب که ایران را در طول حیاتش به یک معبر تجارتی و سیاحتی بین ساکنین دو بخش آسیای مرکزی و شرق از یک طرف و آسیای غربی و اروپا از طرف دیگر تبدیل کرده است.

 

 

این موقعیت خاص باعث شده که ایران از تمدن های بزرگ چین و هند و مدنیت های بین النهرینی، مصر و یونان و رم نیز بی نصیب نماند و از نظر ژئوکالچر (ژئوپلتیک فرهنگی) نیز به دلیل همگونی فرهنگی اعم از زبان و مذهب با کشورهای همجوار مستقر در چهار سوی خود از جایگاه ویژه ای برخوردار باشند بسیاری از کشورهای مستقل امروزی نظیر عراق، افغانستان بخشی از قفقاز جنوبی و آسیای میانه جزئی از ایران بودند و تاریخ مشترک آنها به عنوان نقطه اتصالی نسل های بشری می تواند در همگرایی نوین مؤثر باشد. شایان ذکر است است از آنجاییکه ایران به دلیل قرار گرفتن در مرکز چند منطقه غنی منابع طبیعی نظیر دریای خزر منطقه آسیای مرکزی از اهمیت خاص ژئواکونومی نیز برخوردار است که از این اهرم در راستای سیاست منطقه گرایی می تواند بیشترین بهره را ببرد و همچنین می تواند از منابع نفتی و فرآورده های آن که مبنای توسعه صنعتی کشورهای قدرتمند و صنعتی جهانی می باشد نام برد که یکی از محورهای اصل بحث ژئواکونومی می باشد و بجز موارد گفته شده مسائلی نظیر جایگاه هیدرولوژیک (نقش آب) که می توان گفت اگرچه ایران جز مناطق کم بارش نسبت به جهان می باشد. اما نسبت به کشورهای حوزه خاورمیانه از جایگاه مطلوبی بهره مند است و به همراه این مزیت از نقطه نظر جمعیتی ایران در بین کشورهای آسیای مرکزیو غرب آسیا و قفقاز و خلیج فارس بیشترین جمعیت را دارد. که خود می تواند مبنای خوبی برای همکاری و منطقه گرایی در غرب آسیا به حساب آید. که در این پایان نامه عوامل ژئوپلتیک به عنوان متغیر ثابت و منطقه گرایی به عنوان متغیری وابسته در محدوده منطقه  در غرب آسیا مورد تأکید قرار می‎گیرد. (پیشگاهی فرد،32:1382)

 

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

 

ماهیت نظام بین الملل در دنیای امروز به گونه­ای است که به همان اندازه که دامنه­های نقش و نفوذ و منافع ملی قدرت ها در دنیا افزایش می یابد به همان اندازه نیز ضرورت گسترش تعامل و همکاری و نیاز به ائتلاف ها و تمرکز بر منطقه گرایی نیز گسترش می یابد. به عنوان نمونه حضور آمریکا درمناطق مختلف جهان زمانی اتفاق افتاد که منافع آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم به عنوان یک ابرقدرت در مناطق مختلف جهان گسترش یافت و به تبع نیاز به شناخت ملت­ها و ائتلاف با دولت­های جهان در مناطق مختلف یک امر اجتناب ناپذیر گردید. درسال 2009 نیز همزمان با شکست استراتژی بوش در ایجاد یک دنیای تک قطبی به رهبری آمریکا، دولت اوباما استراتژی جدید آمریکا را مبتنی بر ایجاد همکاری و ائتلا ف با دولت ها و ملت ها­ی دوست و رقیب برای حل مسائل جهانی و منطقه­ای و به عبارت دیگر تمرکز بر نوعی منطقه گرایی قرار داده است.

 

 

ایران نیز به دلیل ژئوپلتیک حساس خود از جمله قرارگرفتن در بین بحران­های منطقه­ای عراق و افغانستان و همچنین ماهیت مسایل سیاسی – امنیتی که با آن­ها روبرو است، از جمله برنامه هسته­ای، به نوعی با مسایل نظام امنیت بین الملل درارتباط مستقیم است. گسترش نقش و دامنه­های منافع سیاسی- امنیتی و اقتصادی ایران درسطح منطقه­ای و جهانی با نیاز به تعامل و شناخت بیشتر از مناطق مختلف جهان به خصوص منطقه خاورمیانه و غرب آسیا افزایش یافته است. حضور فعال ایران درمناطق مختلف جهان تا جایی­ که با اهداف اقتصادی و سیاسی – امنیتی و استراتژیک ایران هماهنگ باشد به نفع یک قدرت درحال رشد مانند ایران است. منطق روابط بین الملل در دنیا­ی امروز به گونه­ای است که وجود تعامل، ائتلاف و اتحاد را یک امر ضروری می سازد. دستیابی به چنین امری بدون یک سیاست خارجی فعال امکان پذیر نیست. از آنجا که مسایل ایران با مسایل جهانی در ارتباط هستند، تقویت منطقه گرایی و افزایش دامنه های نقش و نفوذ ایران می تواند درخدمت اهداف توسعه­ای و رفع تهدیدات امنیتی  و رشد اقتصادی کشور قرارگیرد.

 

 

1-4-سؤ ال تحقیق

 

 

ژئو پلیتیک چگونه بر نقش آفرینی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران موثراست ؟

 

 

1-5- فرضیات تحقیق

 

 

تحقیق پیش رو دارای دو  فرضیه می باشد:

 

 

1- موقعیت جغرافیایی  ایران می تواند بر نقش آفرینی منطقه ای ایران در غرب آسیا موثر باشد.

 

 

2- منابع انرژی و ویژ گی ژئو کالچرمی تواند بر نقش آفرینی ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه در منطقه گرایی غرب آسیا مؤثر باشد.

 

 

1-6 – اهداف تحقیق

 

 

اهداف تحقیق بصورت زیر می باشد

 

 

 

• تبیین و شناخت مؤلفه های اثربخش ایران در زمینه انرژی و ژئوکالچر بر نقش آفرینی منطقه گرایی ایران

 

 

• تحلیل توانمندی های ایران بر نقش آفرینی منطقه گرایی ایران

 

 

• -بررسی محدوده واقعی نفوذ جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا

 

 

• نشان دادن اینکه برقراری صلح و ثبات در منطقه از راه منطقه گرایی واتحاد منطقه ای و کاهش کشمکش بین دولت ها صورت می گیرد  و توانمندی های اثربخش ایران برای تقویت این منطقه گرایی می تواند نقش مؤثری داشته باشد.

 

 

• تحلیل رشد و توسعه منطقه گرایی و اثرات آن بر رشد موقعیت اقتصاد در ایران . 

 

 

1-7- قلمرو تحقیق

 

 

1-7-1-قلمرو زمانی تحقیق  

 

 

قلمرو زمانی در این پایان نامه از سال1357الی 1394یعنی زمانی است که جمهوری اسلامی ایران ظاهر می شود وتا امروز که نقش یک قدرت منطقه ای را بازی می کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

1-7-2- قلمرو مکانی تحقیق                                                                                                                                                           

 

 

قلمرومکانی تحقیق حاضرغرب آسیا یا جنوب غربی آسیا منطقه‌ای در آسیا است که با جنوب خاور اروپا و شمال خاور آفریقا همسایه است. ایران هم به لحاظ این تقسیمات در غرب آسیا واقع شده است.

 

 

غرب آسیا شامل کشورهای ایران،ارمنستان،جمهوری آذربایجان،بحرین،قبرس،گرجستان،عراق،

 اردن،کویت،لبنان،عمان،فلسطین،قطر،عربستان سعودی،سوریه،ترکیه،امارات متحده عربی،یمن می باشد.از نظر محدوده زمانی دو دهه اخیر می باشد.

 

 

1-7-3- قلمرو مو ضوعی تحقیق

 

 

این تحقیق مقایسه تطبیقی تاثیر گذاری مولفه های ژئوپولیتیک بر منطقه گرایی جمهوری اسلامی

 

 

ایران را مورد مطالعه قرار میدهد.

 

 

1-8- پیشینه ی تحقیق

 

 

1-در سال 1380،دکتر عزت الله عزتی در کتاب ژئوپلتیک در قرن بیست و یکم ژئوپلتیک را تکیه گاه واقعیت ها دانسته و از طرفی هم برای ورود به صحنه سیاسی بین المللی اتکاء به قدرتی را که دارای منبع و منشأ جغرافیایی یعنی در حقیقت حیطه ژئوپلتیکی باشد را ضروری قلمداد نموده است.  واز موقعییت جغرافیایی وانسان بعنوان دو عامل  مهم ثابت ومتغیردرژئو پلیتیک ودو قطب اصلی اشاره نموده است

 

 

2- در سال 1385،دکتر عمران علیزاده در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود از عوامل ژئوپلتیک تأثیرگذار بر همگرایی های منطقه ای اشاره نموده که در آن محوریت جمهوری اسلامی ایران را با بیان مشترکاتی نظیر قومیت، زبان و خط، دین و مذهب و فرهنگ و تاریخ میراث مشترک مورد تأکید قرار داده و این تشابهات را موجب تقویت در همگرایی برای منطقه گرایی را متذکر شده اند .

 

 

3-در سال 81،دکتر محمدرضا حافظ نیا در کتاب جغرافیای سیاسی ایران اشاره به موقعییت خاص ایران نموده است  و اظهار داشته که  این موقعییت مسیر ارتباط تمد نها واقوام مختلف در حد فاصل مناطق  جغرافیایی بوده و همین ویژگی برقراری ارتباط با ایران را اجتناب ناپذیر تلقی نموده است و علاوه بر آن میتوان به  کتاب ایران منطقه ای» تألیف دکتر محسن رضایی که در مورد چگونگی قدرت منطقه ای ایران در جنوب آسیای غربی اشاره نمود و همچنین کتاب «افقهای جدید در جغرافیا» که توسط دکتر محمدرضا حافظ نیا و مراد کاویانی راد نگاشته شده و به مسئله منطقه گرایی و سازمان های منطقه ای پرداخته شده است اشاره نمود.

 

 

4-کیهان برزگر ، 15 بهمن 88،در مقاله ای تحت عنوان منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران به بررسی اهمیت منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران در خاورمیانه  پرداخته واین عقیده را داشته که تغییر و تحولات سیاسی،امنیتی و ژئوپلتیک در سطح خاورمیانه بعد از حوادث 11 سپتامبر ،جایگاه منطقه گرایی را در سیاست خارجی ایران تقویت کرده است و نویسنده نتیجه می گیرد که جمهوری اسلامی ایران باید با باز تعریف مولفه های قدرت ملی خود در سطح منطقه ای ،به حل معضلات استراتژیک سیاسی-امنیتی با قدرت های فرا منطقه ای از جمله آمریکا بپردازد واز آن طریق تثبیت فرصتهای اقتصادی و توسعه پایدار را به جریان بیاندازد.

 

 

5-الهه کولایی و بهاره سازمند در مقاله ای تحت عنوان زمینه های درون نظری و برون نظری تحول  در نظریه های منطقه گرایی به بررسی وتعریف مفهوم منطقه گرایی پرداخته و بیان کرده که همگرایی در سیاست بین الملل با منطقه گرایییکسان بر آورد شده و در رویکردی دیگر منطقه گرایی گاه فرا ملی گرایی یا گرایش های بین حکومتی برآورد می شود.که به گسترش چشمگیر همکاری های اقتصادی ،سیاسی در میان دولتها و سایر کنشگران در مناطق جغرافیایی خاص اشاره دارد.هدف اصلی اصلی نگارش مقاله فوق ،پاسخ به این سوال  و بیان نگاه جامع نظری به تحول در نظریه های منطقه گرایی است.

 

 

1-9- روش و ابزار گردآوری اطلاعات

 

 

روش گردآوری اطلاعات به شیوه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و تهیه گزارشات از طریق مراجعه به کتب و مجلات مرتبط می باشد و ابزار گردآوری با استفاده ازفیش برداری، سایت های اینترنتی و بانک های اطلاعاتی و همچنین استفاده از نقشه ها، نمودارها و جداول می باشد.

 

 

1-10- سازماندهی تحقیق

 

 

تحقیق حاضر در پنج فصل تهیه شده است که فصل اول آن به کلیات و چارچوب تحقیق می پردازد.در فصل دوم به مبانی نظری و بنیادی تحقیق حاضر و همچنین تاریخچه و تعاریف پایه اشاره دارد.در فصل سوم قلمروی جغرافیایی تحقیق مورد تحقیق و شناسایی قرار می گیرد.

 

 

در فصل چهارم این تحقیق به یافته های تحقیق  تخصیص یافته و در نهایت فصل پنجم به نتیجه گیری ،آزمون فرضیه و ارائه پیشنهاد وراهکار در زمینه موضوع تحقیق اختصاص  یافته است.

 

 

1-11- محدودیت های تحقیق

 

 

در انجام این پژوهش مشکلات و سختی هایی پیش روی محقق بوده  است که از جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

 

 

1-کمبود کتب و منابع تحقیقاتی در زمینه موضوع مورد تحقیق(به دلیل تنوع و به نوعی جدید بودن موضوع)

 

 

2-دوری از مرکز و مشکلات تردد با توجه به قرار گرفتن مراکز علمی معتبر و کتابخانه های مرجع در خارج از استان.

 

 

1-12-تعاریف واژگان تحقیق

 

 

1-12-1- منطقه گرایی: منطقه گرائی در سیاست بین الملل به گسترش قابل ملاحظه همکاری های سیاسی و اقتصادی میان دولتها و سایر بازیگران در نواحی جغرافیایی خاصی اشارت دارد. اصولاً منطقه به صورت ترکییی از نزدیکی جغرافیایی، درجه بالای تعاملات، چارچوب های نهادی و هویت های فرهنگی مشترک تعریف می گردد. در اغلب موارد منطقه گرائی بر حسب درجه انسجام اجتماعی (زبان، قومیت، فرهنگ، مذهب، تاریخ وآگاهی ازمیراث مشترک) انسجام اقتصادی ( الگوهای تجاری و مکمل بودن اقتصادی)، یکپارچگی سیاسی (نوع رژیم و ایدئولوژی ) و انسجام سازمانی (وجود نهادهای رسمی منطقه ای) تجزیه و تحلیل می شود.(سایت ایران بازگو)

 

 

1-12-2- جمهوری اسلامی ایران: پس از آنکه قرنها تئوری جدایی دین از سیاست و نظامهای حکومتی لائیک بر دنیا سیطره داشت و قوانین شرعی و الهی امری خصوصی در زندگی مردم تعبیر می شد، در 12فرودین سال 58، نظامی متولد شد که این نظریه‌ها را در قرن بیستم باطل کرد و حکومت اسلامی را براساس موازین وآموزه‌های دینی به منصه ظهور و عمل رساند.این ساختارسیاسی واجتماعی جمهوری اسلامی نام گرفت.(سایت فرهنگ نیوز)

 

 

1-12-3- غرب آسیا: غرب آسیا یا باختر آسیا منطقه‌ای در آسیا است که با جنوب خاور اروپا و شمال خاور آفریقا همسایه است. ایران هم به لحاظ این تقسیمات در غرب آسیا واقع شده است. این کلمه اخیرا در ایران به عنوان جایگزینی برای خاور میانه بکار برده می شود.(سایت ویکی پدیا)