قاچاق کالا در ایران از حجم بالایی برخوردار است به گونه­ای که بسیاری از مناطق کشور را در بر گرفته و  و آثار سوئی نیز بر اقتصاد کشور برجای گذاشته است. طبق آمار رسمی ستاد مبارزه با قاچاق کالا میزان قاچاق کالا در سال 1389 برابر43/14 میلیارد دلار برآورد شده است که یکی از چالش­های مهم پیش رو برای دولت و کشور ما است. اقتصادهایی که با فراوانی بالا و تعدد قاچاق روبرو هستند با ناکارآمدی در در کنترل مناسبات توزیعی و تولیدی خود مواجه هستند. قاچاق کالا به نظام اطلاعات اقتصادی کشورها نیز آسیب می رساند و امکان برنامه­ریزی برای رشد بلندمدت را از بین می­برد. از سوی دیگر، باعث کاهش درآمدهای دولت و به هم خوردن تعادل میان بخش های تولیدی، بازرگانی و عرضه کالا می­شود(قلی زاده و دیگران، 1390). هم اکنون وزارت صنعت، معدن و تجارت در طرحی موسوم به طرح شبنم برای مبارزه با کالای قاچاق از بارکد­های دوبعدی استفاده می کند. برچسب شبنم دارای یک بارکد دوبعدی منحصر به فرد است که روی هر قلم کالا درج می‌شود و حاوی اطلاعات کامل درباره کالا بوده و قابلیت استعلام اصالت کالا از طریق گوشی تلفن همراه دوربین‌دار و نرم­افزار مربوطه، پیامک و … را دارا است . ولی به دلیل برتری های RFID  در مقایسه با بارکدهای دو بعدی این فناوری به مرور جایگزین بارکدهای دو بعدی شبنم می­شود. این پژوهش درصدد است که امکان پیاده­سازی فناوری RFID را در مبارزه با قاچاق کالا بسنجد. بدین منظور از ابعاد متفاوتی به بررسی این موضوع پرداخته شده است. در فرایند امکان­سنجی عوامل متعددی وجود دارد و دسته­بندی­های مختلفی از این عوامل صورت گرفته است از قبیل عامل­های اقتصادی، فنی، نیروی انسانی، عملیاتی، زمانی، قانونی، قراردادی و سیاسی .اما ویژگی­های هر پروژه تعیین می­کند که کدام عامل­ها مهم­تر هستند. قبل از اینکه اقدام به ایجاد و پیاده­سازی سیستم RFID شود باید امکان­پذیر بودن استقرار آن در شبکه  مورد ارزیابی قرار گیرد یعنی اطمینان داشته باشیم که پروژه در محیط­های فنی، اقتصادی، مالی و نیروی انسانی می­تواند فعالیت کند.امکان­پذیری فنی در رابطه با در دسترس بودن سخت­افزارها، نرم­افزارها و آگاهی از چگونگی توسعه سیستم RFID برای جوابگویی نیاز کاربران را شامل میشود. امکان­پذیری اقتصادی و مالی اشاره دارد به قابل قبول بودن هزینه توسعه سیستم RFID، از نظر قوانین عمومی هزینه توسعه سیستم RFID و بکارگیری آن باید از سودی که می­توان از طریق مبارزه  با  قاچاق  کالا بدست آورد کمتر نباشد.امکان­پذیری نیروی انسانی در رابطه با تاثیر افراد  بر روی سیستم RFID و بالعکس و تاثیر RFID بر روی افرادی که قرار است با سیستم کار کنند، بحث میکند. اگر افراد از استفاده از RFID اجتناب کنند توسعه RFID خدشه دار خواهد شد.

 

1-4- ضرورت و اهمیت پژوهش

 

 

امروزه ضرورت شناسایی خودکار عناصر  و گردآوری دادههای مرتبط با آنان بدون نیاز به دخالت انسان جهت ورود اطلاعات در بسیاری از عرصه­های صنعتی، علمی، خدماتی و اجتماعی احساس میشود. در پاسخ به این نیاز تاکنون فناوری­های متعددی طراحی و پیاده­سازی شده است. یکی از جدیدترین مباحث مورد بحث دانشمندان جهت شناسایی افراد یا کالاها، استفاده از سیستم شناسایی با کمک فرکانس رادیویی است (Langheinrich,2009). این فناوری با قابلیت­های بی­نظیر خود از زمان ورود به عرصه کنونی بیش از سایر فناوری­های شناسایی مورد توجه قرار گرفته و تحول عظیمی در دنیای امروز پدید آورده است تا آنجا که به عنوان یک انقلاب در عصر حاضر شناخته شده است(مقدسی، سبحان منش،1388).

در راستای اهمیت مفهوم حضور کامپیوتری در همه جا برچسب­های شناسایی با کمک فرکانس رادیویی می توانند رابطه متقابل ما با ساختارهای پردازشی را حتی در برخی موارد درونی نیز تغییر دهند. این فواید سرمایه­گزاران، مخترعین و تولیدکنندگان را ترغیب می­کند تا شناسایی با کمک فرکانس رادیویی را برای حوزه وسیعی از کاربردها توسعه دهند. برچسب­های شناسایی با کمک فرکانس رادیویی می­توانند به ما کمک کنند تا با محموله­های تقلبی مقابله کنیم (Langheinrich,2009). با توجه به موقعیت حساس کنونی و حجم بالای قاچاق در ایران، نظارت بر کالاهای وارداتی یکی از حوزه­هایی است که نیاز به استفاده از چنین فناوری به منظور ردیابی و اصالت­سنجی کالاهای وارداتی در آن احساس می­شود.

 

 

 1-5- اهداف پژوهش

 

 

عمده­ترین هدف پژوهش تدوین و معرفی تکنولوژی شناسایی با کمک فرکانس رادیویی و امکان­سنجی پیاده­سازی این فناوری در مبارزه با قاچاق کالا است و از نظر کلی اهداف پژوهش به دو بخش اهداف اصلی و اهداف فرعی تقسیم می­شود.

 

 

vهدف اصلی

 

 

 

1. امکان­سنجی پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا

 

 

vاهداف فرعی

 

 

 

1. امکان­سنجی ابعاد فنی موثر در پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا

 

 

1. امکان­سنجی ابعاد مالی و اقتصادی موثر در پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا

 

 

1. امکان­سنجی ابعاد نیروی انسانی موثر در پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا

 

 

1. اولویت­بندی ابعاد موثر در پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا

 

 

1-6-سوالات پژوهش

 

 

 

1. پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا از بعد فنی تا چه میزان امکان­پذیر است؟

2. 

3.  

 

 

1. پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا از بعد مالی و اقتصادی تا چه میزان امکان­پذیر است؟

 

 

1. پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا از بعد نیروی انسانی تا چه میزان امکان­پذیر است؟

 

 

 

 

 

1-7-روش پژوهش

 

 

پژوهش حاضر از نظر نوع توصیفی -پیمایشی و از نظر هدف کاربردی است، که هدف از آن توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. به عبارت دیگر تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد علمی دانش ، هدایت می­شود(سرمد و دیگران 1381،ص 79).

 

 

در روش توصیفی هدف پژوهش توصیف جز به جز یک موقعیت یا یک رشته شرایط است. هدف از این پژوهش، پاسخگویی به پرسش­هایی مانند”چقدر” است. روش پیمایشی روشی برای به دست­آوردن اطلاعاتی درباره دیدگاه­ها، باورها، نظرات، رفتارهای اعضای یک جامعه آماری از راه انجام پژوهش است. (خاکی ،1382، ص 211).

 

 

1-8- قلمرو زمانی پژوهش

 

 

این پژوهش از نظر زمانی مقطعی است و نیمه دوم سال 1391 را در برمی­گیرد.

 

 

1-9- قلمرو مکانی پژوهش

 

 

 قلمرو مکانی این تحقیق بخش مبارزه با قاچاق کالای وزارت صنعت، معدن و تجارت و شرکت خدمات انفورماتیک راهبر می­باشد.

 

 

1-10- قلمرو موضوعی پژوهش

 

 

قلمرو موضوعی پژوهش متمرکز بر بررسی امکان­سنجی پیاده­سازی فناوری RFID در مبارزه با قاچاق کالا است.

 

 

1-11- جامعه آماری و روش نمونه­گیری

 

 

جامعه آماری این تحقیق تمامی کارشناسان وزارت صنعت، معدن وتجارت و شرکت خدمات انفورماتیک راهبر است و واحد تحلیل آماری نیز کارشناسان خبره در زمینه مبارزه با قاچاق کالا می­باشند. در پژوهش حاضر تمامی جامعه مورد بررسی قرار گرفته است.

 

 

1-12-ابزار و روش گردآوری داده­ها

 

 

در این پژوهش برای جمع­آوری اطلاعات مربوط به پاسخگویی به سوالات به طور عمده از روش میدانی استفاده شده است و همچنین در تدوین سوالات پژوهش و شاخص­ها از روش­های کتابخانه­ای (مطالعه کتاب­ها، مقالات، مجلات، طرح­های پژوهشی و بانک­های اطلاعاتی اینترنتی) استفاده شده است.

 

 

جهت کسب اطلاعات مورد نظر از جامعه آماری و با هدف پاسخگویی به سوالات پژوهش از تکنیک­ها و ابزارهای مختلفی مانند پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده می­شود، که پژوهش حاضر پرسشنامه و مصاحبه را برای جمع­آوری اطلاعات مورد استفاده قرار داده است.

 

 

1-13- روش تحلیل داده­ها

 

 

به طور کلی در تحلیل داده­ها یک بعد کمی وجود دارد که از طریق محاسبات آماری خاص صورت می­پذیرد و یک بعد کیفی آن که تحلیل­ها، استدلالات و استنتاج­هایی است که بر اساس نتایج محاسبات آمار صورت می­پذیرد تا بتوان در نهایت به جامعه تعمیم داد. در این پژوهش بر حسب نوع  اطلاعات و هدف مورد نظر از آمار توصیفی استفاده می­شود.

 

 

آمارتوصیفی: شامل محاسبه شاخص­های گرایش مرکزی و پراکندگی اعم از جداول فراوانی، میانگین­ها، نسبت­ها، درصد تغییرات و همچنین رسم نمودارهای هر یک از سوالات است.

 

 

1-14- شرح واژه­ها و اصطلاحات به کار رفته در پژوهش

 

 

1-14-1-سیستم شناسایی از طریق فرکانس­های رادیویی

 

 

تعریف نظری: به سیستمی گفته میشود که در آن یک وسیله الکتریکی با استفاده از فرکانس­های رادیویی یا امواج الکترومغناطیسی با شناسه­ای که به­ یک کالا الصاق شده است ارتباط برقرار کند(سبحان منش و مقدسی، 1388) فناوری RFID به سرعت به یک فناوری کلیدی و موثر در عرصه صنعت و خدمات امروزی تبدیل شده است. تا آنجا که این فناوری به عنوان انقلابی در عرصه شناسایی اجسام شناخته می­شود. این تکنولوژی شناخت اتوماتیک و بدون تماس با اشیا را با استفاده از امواج رادیویی، بدون نیاز به دید متقابل (اسکن از فاصله نزدیک و روبرو) برای انتقال اطلاعات مربوط ممکن می­سازد(Ralf Drauz,2006).

 

 

تعریف عملیاتی:RFID  مخفف سه واژه Radio Frequency Identification به معنای تشخیص با استفاده از فرکانس رادیویی است. شناسایی اجسام توسط فناوری RFID با استفاده از یک سری تگ نصب شده بر روی آنها و کدهای شناسایی از راه دور ذخیره و بازیافت می­شود. تگهای مزبور اشیا کوچکی در اشکال مختلف هستند که قابلیت اتصال با جاگذاری در اجسام را داشته و در داخل خود دارای تراشه الکترونیکی و آنتن جهت دریافت یا ارسال امواج رادیویی به فرستنده و گیرنده RFID می­باشند.

 

 

1-14-2- قاچاق

 

 

قاچاق به کالاهایی اطلاق میشود که صاحبان آن می خواهند به طور مخفیانه و با عناوین تقلبی، کالای خود را بدون پرداخت عوارض گمرکی از گمرک خارج نمایند(بیابانی و سلطانی، 86)

 

 

1-14-3- امکان­سنجی

 

 

امکان­سنجی، به طور کلی به معنای بررسی و تجزیه و تحلیل شانس موفقیت یک پروژه یا کسب‌وکار است. به عبارت دیگر، هدف از مطالعات امکان­سنجی تعیین میزان امکان‌پذیری و اجرایی بودن یک پروژه و ثمربخشی آن است.

 

 

[1] Radio Frequency  Identification