نظریات سزار لمبرزو

سزار لومبرزو پزشک ایتالیایی از اولین افرادی بود که مطالعه پدیده بزهکاری را از دیدگاه معلوم تجربی مدنظر قرارداد. مطالعات از تحولات مهمی در مورد جرم شناسی در برداشت. چرا که دیگر نگرشهای فلسفی نسبت به جرم معلوم نبود. بلکه تاکید بر روی مجرم بود عامل بزهکاری را باید در خود بزهکار جست و جو نمود. بدین ترتیب جرم شناسی کلاسیک دچار تحول شد. مهمترین ویژگی این جریان تغییر رویکرد از اندیشه به عمل است. مطالعه روی مجرم قبل از تحقق جرم و بعد از آن مهم ارزیابی می گردید. عدم توجه به کارکرد دستگاه عدالت کیفری با فرض اینکه آن ها به وظایف خود عمل کنند. از نکات بارز این جریان بود .

در واقع لومبرزو یکی از پایه گذاران رویکرد کلاسیک دانست. چراکه آنها با اصل قرار دادن خود مجرم و محیط طبیعی و اجتماعی او در صدد یافتن علت پدیده بزهکاری دور از مسائل ماورالطبیعه بلکه بر خود مجرم و محیط دور مجرم بودند.

لومبرزو با نوشتن کتابی تحت عنوان زن بزهکار، زن روسپی، زن بهنجار بزهکاری زنان را مطالعه نمود. توجه او بیشتر به بزهکاری مردان متمرکز بود. او با تحقیق دور مساله روسپیگری زنان به این نکته پی برد که جرمهای جنسی نزد زنان نمایانگر رفتار مجرمانه آنان است از دیدگاه او زنان جرایم خشونت آمیزی نمی کنند چون فیزیولوژی و ویژگی های جسمانی آنان مانع از ارتکاب این قبیل اعمال می شود.

با مطالعه تجربی بر روی 383 جمجمه جنایتکار مرد، و 518 بزهکار زنده نتایج جالبی را بدست آورد. او در تحقیقات خود را از جامعه شناسی، زیست شناسی، تشریح تطبیقی، ریاضی و روانشناسی بهره جست و آنها و ساختار ژنتیکی زنان معتقد بود که افراد جامعه مجرم دارای ویژگی های متمایز از سایر افراد جامعه می باشند. مثلا این مجرمین دارای سر و سینه این برجسته و آرواره های بر آمده تر می باشند.

از نظر او انسان جنایتکار در اجتماعات تحول یافته ما تجدید حیات انسان وحشی بی سر و سامان اولیه است.

انسان جنایتکار از نظر او میل طبیعی بسیار شدیدی به ارتکاب جرم دارد. او هرچند در ابتدای تحقیقات خود برای توصیف نظراتش به آثار باستان شناسی روی آورد و از مردان خونخوار تاریخ یاد کرد. اما بعدها به این نتیجه رسید انسان شناسی تجربی به آمار و ارقام نیاز دارد. او به طور کلی بزهکاران را به 5 گروه تقسیم نمود که به این شرح بود:

1) جانی مادرزادی ( بالقوه)

2) جانی مختل المشاعر

3) جانی به عادت

4) جانی حرفه ای

5) جانی اتفاقی یا شهوانی

جانی مادرزادی نوعی سیر قهقرایی یا رجوع فرد به حالت انسان اولیه (که نوعی انسان وحشی بودند) است. این مسیر به خاطر عوارضی است که مانع از تکامل انسانی می شود. او جانی بالفطره، را موجوداتی بدون کنترل مانند جانوران، وحشیان و کودکان مقایسه می کند. به عنوان مثال همانطوری که کودکان در رفتار و گفتار به دروغ علاقه دارند در مورد جانیان بالفطره هم این چنین بود.

کی نیا، مهدی، مبانی جرم شناسی، ص 390

نجفی توانا، علی، جرم شناسی ، جلد اول، تهران، انتشارات نشر آموزش و سنجش ، چاپ سوم، 1384، ص 146

نقد نظریات سزار لومبروزو

مشخصه ی بارز تحقیقات سزار لومبروزو و توجه به آناتومی و ویژگی های افراد بزهکار بود. نگاه یکجانبه و عدم توجه به سایر عوامل باعث انتقادات فراوان از او شد. به طوریکه انکریکوفری شاگرد لومبروزو که ابتدا عقایدات را تایید می نمود در نهایت اظهار داشت که بزه کاری معلول تجمع و ترکیب عوامل فردی و اجتماعی است. درحال حاضر هیچ پژوهشگری وجودزن جرم زا یعنی زنی که مجرمین را از دیگران متمایز سازد، تایید نمی کند. هرچند برخی تحقیقات جرم شناسی ثابت می کند نتیجه ای که لومبروزو بدست آورده بود با شتاب زدگی بوده یعنی بر تجربیات علمی کافی استوار نبود.

توسعه علوم و فنون و بهره گیری از شیوه های علمی درانجام تحقیقات جرم شناسی ثابت می کند نتیجه ای که لومبروزو بدست آورده بود با شتاب زدگی بوده یعنی بر تجربیات علمی کافی استوار نبود. زیرا نقائص خلقت آدمی هرچند که با مجرمیت بی مناسبت نیستند ولی نمی توان به طورحتم آنها را زمینه ساز مجرمیات افراد دانست. انکریکوفری پدر جامعه شناسی جنایی درباره تفکر لومبروزو معتقد است که عقاید او دارای نقص کلی هستند. چراکه شامل تمام گروه های مجرمانه نمی شود. نظریه او کلیت ندارد، به عنوان نمونه در بزهکاران اتفاقی نابهنجاری ارثی به ندرت مشاهده می شود و یا درمیان تبهکاران مادرزادی اگرچه در مواردی این نابهنجاری زیستی مشهود است ولی  در یک بهای دیگر این دسته از تبهکاران علائمی از بیماری اختلالات مرضی و جسمی و روحی وجود دارد که لومبروزو به آنها توجه نکرده است. این دیدگاه لومبروزو که بیماری صرع یکی از عوامل اصلی بزهکاری است. با انتقاد انکریکوفری مواجه شد. او بر این باور بود که تمام بزهکاران مصروع نیستندو از سوی دیگر صرع با وراثت منافات ندارد. به نظر می رسد ارتباطی بین تبهکاران و نقایص خلقت یا بیماری صرع با وراثت وجود نداشته باشد. چراکه آنها شرایط لازم و کافی برای بزهکاری نیستند.

درست است که نظریه لومبروزو محرکی بود برای پژوهش و بررسی ها درباره شخصیت مجرمان و توجه به این نکته که وراثت نیز به اندازه محیط اجتماعی در وقوع یک رفتار مجرمانه موثر است.

انتقاد از عقاید لومبروزو و طرز نگرش او پدیده بزهکاری را تا حدودی تغییر داد. به طوریکه او اثر وراثت را محدود به مجرمین مادر زادی نموده بنابراین می توان نتیجه گرفت هرچند تحقیقات لومبروزو مقدمه ای بر نگرش تجربی و علمی نسبت به پدیده مجرمانه بود اما تاکید بیش از حد او بر عوامل زیستی به ویژه در رابطه با بزهکاری زنان نمی تواند قابل دفاع باشد. چه آنجا که بزهکاری زنان را استثنایی بر بزهکاری مردان می پندارند و چه آنجایی که دغدغه های جنسی آنان را مهمترین علل بزهکاری زنان می داند.

گفتار دوم:رویکرد روان شناختی

یکی از رویکرد هایی که در تبیین بزهکاری زنان و مردان همواره مدنظر بوده است  رویکرد روان شناختی است.بر این اساس علت بزهکاری را در مسایل روانی افراد جستجو کرد.به عنوان مثال چنین استدلال کردن که رو آوردن زنان به جرایم جنسی به خاطر اختلالات روانی آن ها مانند عقب ماندگی ذهنی،تدوین یافته نبودن شخصیت و تلفیق پذیر بودن انان است.روان شناسان جنایی در تبیین این پدیده معمولا دو عامل محیط و وراثت را در نظر می گیرند.همچون جامعه شناسان که معتقدند که عوامل مربوط به رفتار افراد در محیط باعث بزهکاری می شود و بیشتر روی موضوع یادگیری و رفتار بزهکاران تاکید می کنند.زمینه تاریخی این رویکرد به نظریه فروید بر میگردد.او برخی عوامل روانی ماننداضطراب،بی ثباتی شخصیتی و عواطف منفی را از عوامل مستعد برای بزهکاری می داند.زنان و مردان با هم تفاوت های مهمی دارند.هم چنان که تفاوت های رفتاری و فیزیکی بسیاری بین آن ها حکم فرماست.

مردان بیشتر دارای احساساتی مبارزه جویانه و غوغاگرایانه هستند. در مقابل زنان ارام و ساکت تر هستند. زنان پر هیجان تر از مردان می باشند و بیشتر زینت و آرایش علاقه و محتاط تر از مردانند. زن در علوم استدلالی و عقلانی به پای مرد نمی رسد ولی درادبیات و نقاشی و هرچیزی که مربوط به احساسات و ذوق است دست کمی از مردان ندارد. وجود حالات عاطفی، اداراکات عقلانی را متاثر می سازد. هرچقدر عواطف قوی تر باشد تاثیر و تاثر بیشتر خواهد بود به همین دلیل علی رغم آنکه زن و مرد در آفرینش مساوی هستند ولی زنان به دلیل قدرت عاطفی بیشتر از شکوفایی عقلانی کمتری برخوردارند

.دادستان، پریرخ، روانشناسی جنایی، جلداول، تهران، انتشارات سمت، چاپ اول 138.20، ص 55

سیاسی ، علی  اکبر. روانشناسی جنایی. جلد اول، تهران. انتشارات کتابخانه ای 0چاپ دوم 13430.ص15

[3]سلیمی.علی و محمد داوری.جامعه شناسی کجروی.جلد اول.تهران.انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشگاه.چاپ اول1380.ص304

نقد دیدگاه روانشناختی

طرفداران دیدگاه روانشناختی جرم را ثمره عدم تعادل و شخصیت فرد می دانند. این عدم تعادل ناشی از عوامل روانی و بیولوژیکی است. همین عدم تعادل روانی سهم عمده ای درکشیده شدن افراد به سمت رفتارهای ضد اجتماعی دارد. عدم توجه به سایر عوامل فرهنگی، اجتماعی در بروز رفتار مجرمانه از مهمترین نقدهای وارد به این رویکرد است. چرا که تربیت و زندگی در محیط اجتماعی و فعالیت های گروهی می توان در شکل گیری شخصیت افراد نقش مهمی را ایفا نماید.

برخلاف نظر برخی روانشناسان که بزهکاری را نوعی بیماری روانی با دیوانگی تصور می کردند، بزهکار بیمار روانی نمی باشد بنابراین نقش عوامل روانی به حدی که بر فراز محققین این رشته بر آن قائلند مورد قبول نخواهد بود. اگر عوامل روانی در آن در توانایی داشتند که به تنهایی فرد را به سوی رفتار مجرمانه سوق می دهند. در این صورت می بایست تمام افرادی که دچار اختلالات روانی هستند دست به ارتکاب رفتار مجرمانه بزنند. اما مطالعات خلاف این را ثابت می کند. چراکه خلافکاران که اختلالات روانی دارند در اقلیت می باشند. تحقیق راجع به آمار بزهکاری که دچار اختلالات روانی بوده اند اعلام می نماید که وجود نقائص هوشی و عدم تعادل شخصیتی ضرورتاً رابطه علمی بین آن ها و بزهکاری را اثبات نمی کند. بزهکاران نیز مانند سایر افراد جامعه از سلامت روانی و جسمانی برخوردارند.

شخصیت روانی فردی که دچار اختلال شده است در صورتی که محیط اجتماعی او سالم باشد و زمینه های منفی نداشته باشد به تنهایی قادر نیست فرد را به سمت بزهکاری سوق دهد. اما در صورتی که شرایط محیطی، زمینه ساز رفتار بزه کارانه باشند و فرد از لحاظ روانی و شخصیتی دچار اختلال باشد در این صورت احتمال کشیده شدن فرد به سمت بزهکاری فراوان است.

بند دوم: رویکرد جامعه شناختی

یکی دیگر ازرویکرد هایی که نسبت به بزهکاری وجود دارد،رویکرد روان شناختی است.اگر رویکرد روان شناختی به تاثیر مسائل روانی در رفتار مجرمانه تاکید داشت در رویکرد زیست شناختی به تاثیر شکل ظاهری و ساختار ژنتیکی و اختلالات جنسی و هورمونی در بزهکاری تاکید می کرد رویکرد حاضر به نقش محیط اجتماعی و نحوه جامعه پذیری افراد و تاثیر نهاد های اجتماعی همچون خانواده و مدرسه، گروه دوستی و سایر مسائل اجتماعی در پدیده بزهکاری است.در مورد زنان هم بر اساس تمایزات اجتماعی و نقش های جنسیتی را به آن ها داده می شود.می توان رویکرد اجتماعی را مورد توجه قرار داد.برخی محققین که می توان در رابطه با زنان با تصمیم نظریه هایی که در مرد مردان است بزهکاری انان را توجیه نمود.

اختلاف فرهنگی در رابطه با نحوه اجتماعی کردن زنان و مردان و تفاوت شدیدی که بر دختران و زنان درخصوص ماندن در خانه اعمال می گردد بر میزان مجرمیت آنان موثر است.رویکرد جامعه شناختی ضمن تاکید بر تاثیر محیط اجتماعی بر بزهکاری،کمی بزهکاری زنان در مقایسه با مردان را به خاطر موقعیت های اجتماعی و عدم درگیر شدن آن ها در مسایل اجتماعی می داند.

به همین دلیل پس از مطالعه بر روی خودکشی زنان به این نتیجه میرسد که اگر زنان کمتر مرتکب خودکشی یا قتل می شوند به این دلیل نیست که از نظر فیزیولوژیکی با مردان متفاوت هستند.او تنها از فرصت های لازم برای حضور در فعالیت های اجتماعی برخوردار نیست.به همین دلیل کمتر در معرض مرگ و میر های تصادفی قرار دارند.

معظمی.شهلا.بزهکاری کودکان و نوجوانان.جلد اول.تهران.انتشارات نشر دادگستر.چاپ اول1388.ص532

نقد دیدگاه جامعه شناختی

توجه بیش از اندازه به نقش محیط اجتماعی در گرایش افراد به سمت بزهکاری باعث شد برخی جامعه شناسان چنین تصور کنند که بزهکاران آسیب دیدگان به هنجار جامعه ناهنجارند. یعنی فرد از لحاظ فردی و شخصیتی هر چند هم حاکم و مثبت باشد اگر بر محیط نابهنجار قرار گیرد بزهکاری او امری حتمی خواهد بود. در حالی که این نظر خیلی یک سویه است و قابل پذیرش به نظر نمی رسد. از سوی دیگر حتی اگر محیط و شرایط اجتماعی مستعد بزهکاری باشد بازهم به طور قطع نمی توان گفت موثر در بزهکاری است چرا که بسیاری از افرادی هستند همین محیط رشد می کنند و مدارج ترقی را سپری می کنند. بی آنکه رفتار مجرمانه در پرونده آنها ثابت شده باشد.

ساترلند از جمله جامعه شناسانی بود که با طرح نظریه معاشرتهای ترجیحی معتقد بود که بزهکاری امری اکتسابی و قابل یادگیری از طرف گروه های مجرمانه است. این نظر هم با انتقاد مواجه شده است. چرا که اولا به نقش اراده فردی بی توجه بوده است. هر چند گروه های مجرمانه در اطراف فرد بسیار حضور داشته باشد ولی با این حال فرد دارای اراده و اختیار است. به طوری که می تواند خوب و بد سره و ناسره را از هم تشخیص دهد. از سوی دیگر در کار محیط و گروه های اجتماعی سایر عواملی که در نهادینه کردن اصول و ارزشهای جامعه و لو اینکه ارزشهای منفی باشد مهم هستند نباید چشم پوشی کرد همچون رسانه ها وسایل ارتباط جمعی. امروزه می توان مشاهده نمود که افرادی بدون ارتباط حضوری از طریق وسایل ارتباط جدید مانند اینترنت و تلفن با دیگران وارد ارتباطات گسترده ای می شود. هر چند ارتباطی ناهنجار و منفی باشد. موضوع دیگر این است که براساس رویکردهای اجتماعی یکی از دلایل میزان جرایم زنان ندادن فرصتهای اجتماعی لازم برای زنان و دور ساختن آنها از موقعیتهای اجتماعی است. یعنی اگر شرایطی فراهم شود که زنان هم در جامعه بر میزان مردان فعال باشند و صاحب مشاغل سمتهای مردانه شوند به همان میزان هم مرتکب جرم خواهد شد و برای دفاع از نظراتشان هم به افزایش آمار بزهکار زنان در زمان جنگ اشاره می کند. این نظر هم قابل نقد است. چرا که با نگرش یک جانبه شرایط اجتماعی زنان را هر تحلیل قرار می دهد و محروم شدن از فرصتها را تنها ضعف زنان در مقابل مردان می داند در حالیکه چنین نیست.

دلیل این مساله کم ماندن آمار جرایم زنان در دهه های اخیر علی رغم رفع موانع حضور زنان بر جامعه است. به ویژه در جوامع غربی که شاهد افزایش حضور زنان بر جامعه است.

آماری که از افزایش جرایم زنان در موقع جنگ حکایت می کند نمی تواند مستدل باشد چرا که اولا به خاطر درگیر شدن نهادهای عدالت کیفری در مسائل مربوط به جنگ امکان ثبت آمار محکومین. آن هم پرونده های که زنان درگیر آن بوده اند مشکل به نظر می رسد اگر هم که بپذیریم بزهکاری زنان در ای زمان مرد به افزایش می رود به خاطر شرایط جنگ نوعی حالت اضطراری و ضرورت برای زنان است که ممکن است برای بدست آوردن غذا دست به سرقت بزنند یا برای دفاع از خود دست به قتل بزنند.

بنابراین این عقیده که چون زنان به خاطر جنگ مجبورند وارد جامعه شوند و پستهای رابه طور موقت در دست بگیرند لذا بیشتر مرتکب جرم خواهند شد به شدت زیر سوال خواهند رفت.

مبحث دوم:بررسی رویکرد نوین جرم شناسی

مطالعات جرم شناسی تا دهه 1960 منشا پدیده بزهکاری را در امور زیست شناختی، روانشناختی و جامعه شناختی دنبال کرد. اما در این دهه در رویکردهای جرم شناختی تحولاتی مشکل گرفت که متاثر از مکتب جرم شناسی سوسیالیستی و انتقادی رویکرد جدیدی ایجاد شد. این نظرات هرگونه واکنش به جامعه و نهادهای حاکم بر دستگاه عدالت کیفری در پیش می گیرند می تواند در مواردی جرم زا باشد. این نگرش نگاهی متفاوت را در جرم شناسی سبب شد.

نظریه بر چسب زنی

نظریه برچسب زنی یکی از گرایشات اصلی جرم شناسی واکنش اجتماعی می باشد که در دهه 1960 مطرح شد.

این نظریه با تاکید بر روند واکنش اجتماعی معتقد است که همین واکنش اجتماعی ممکن است فرد را به ارتکاب جرم ترغیب کند. تاکید اولیه روی انحراف اولیه و انحراف ثانویه و تاثیر واکنش اجتماعی تر مردم انحراف ثانویه در افراد و کشیده شدن آنها به انحراف واقعی بود. در این نظریه جرم به عنوان یک روند اجتماعی می باشد که در اثر کنش و واکنش بین بزهکار و بزه دیده و مقامات قضایی به وجود می آید. جرم را به عنوان یک واقعیت عینی کرخی در ذات وجود دانست را قبول نمی کردند. بلکه امری نسبی می دانستند که فرایند متقابل دستگاه عدالت کیفری و افراد منحرف در قالب برچسب برآن ما نهاده رشد پس از برچسب خوردن آسیب های اجتماعی و روحی و روانی بسیاری بر افراد وارد می شد. در اثر برخورد مقامات قضایی فردی که دارای انحراف اولیه است ممکن است وارد جریانی شود که دچار تحولاتی روحی و روانی شده و انحراف ثانویه را تجربه نماید سی مرت درکتاب آسیب شناسی اجتماعی مساله برچسب زنی را مورد توجه قرار داد. توجه او به انحراف ثانویه پدیده ای که به خاطر کارکرد دستگاه عدالت کیفری افراد ایجاد می شود.

بنداول: توصیف نظریه برچسب زنی

تجردی حاصل گوش جمعی برای مبارزه با هنجارشکنی است. مبارزه با کجروی سبب شکل گیری گروهی از افراد می شود که به هنجار شکنی واقعی روی می آورند. هاوارد بیکر توجه خود را بیشتر روی انحراف اولیه متمرکز نمود. انحراف از نظر او عبارت است از «عدول از ارزش و اصول شناخته شده یک گروه اجتماعی ». انحراف توسط گروه های اجتماعی تعیین می شود. اکثر افراد متناسب با موقعیتها و فرصتهای آن درگیر انحراف هستند اما تنها یک عده قربانی عدالت می شوند و وارد پروسه حرفه ای شدن می شوند. گروه ، گروه های اجتماعی که ابزار قدرت را دوست دارند با بهره گرفتن از برچسب زنی آنها را فدای اجرای ظلم در جامعه می کنند. به این ترتیب مجرمی پیامد اجرای مقررات و ضمانت اجرای توسط دیگران در مورد یک فرد که به عنوان مجرد تعیین برچسب نموده است می باشد. جرم را نباید در عملی که از فرد سرزده است جستجو کرد بلکه باید دید چه فرایندی عملی که زمانی مشروع بوده نامشروع شده چرا در فرایند زیادی کیفری عده ای برچسب خورده ولی عده ای از این فرایند می گریزند.

او با نقد روند سابق در مطالعات جرم شناسی که به علت شناسی پدیده مجرمانه می پرداخت معتقد بود که جرم شناسان پیشین با تفاوت قائل شدن بین بزهکاران و غیر بزهکاران در صدد یافتن علائم و عوامل بزهکاری در افراد مجرم بوده اند. در حالی که اینگونه نیست. و در اثر عملکرد جریان واکنش اجتماعی عده ای مجرم و بزهکار می شدند نقد دیگر بلکه بر آمار ظاهری بود چرا که با تاکید بر آن ها نمی توان پدیده بزهکاری بویژه بسیاری از آنها را که عنوان آمار رقم سیاه دارند تجزیه و تعطیل نمود. او مدت واقعی جرم شناسی را نه تحلیل شخصیت مجرم بلکه توجه به نماد حاکم که سرگیر در فرایند بر چسب زنی هستند می داند. کجروی یک فرایند کنشی میان کجروان و ناکجروان است غیر مادی که وظیفه خلق نظم و قانون را دارند ضوابطی بر چسب زنی را فراهم می سازد. در این راستا کسانی که قدرت بیشتری دارند بالطبع اثر گذاری بیشتری نیز خواهند داشت . مثلاً ثروتمندان نسبت به فقرا یا مردان نسبت به فقرا یا مردان نسبت به زنان بیشتر از این ابزار استفاده می کنند. کسانی که نماینده نیروهای نظم و قانون هستند وظیفه برچسب زنی را عهده دارد هستند. براساس این نظریه افراد در برابر قانون 4 دسته هستند.

1-همنوایان: کسانی که از قوانین سرپیچی نمی کنند و مطابق با نقشی که بر جامعه دارند رفتار می کنند.

2-کجروان واقعی: افرادی که قوانین را زیر پا می گذارند و تنبیه و جریمه می شوند.

3-کجروان پنهانی: انتخابی که در خفا قانون شکنی می کنند و مجازات نمی شوند مانند کسانی که جرایم چنینی انجام می دهند

4-متهمان بیگانه: کسانی که قانون شکنی می کنند ولی به گونه ای رفتار می کنند که انگار چنین کاری نکرده اند.

-Leblinq tneory