به طور کلی سیاست بنیان ایران در قلمرو اداره زندان ها و حقوق زندانیان حاکی از تحول مستمر مقررات اجرائی است به گونه ای که در مدت بیست و پنج سال اخیر پنج آیین نامه اجرایی در این زمینه به تصویب رسیده است که آخرین آنها، آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور است که در 247 ماده و 108 تبصره در 20/9/84 به تصویب رئیس قوه قضائیه رسیده است.[1] با توجه به این که آیین نامه مذکور جهت احترام به کرامت انسانی محکومان و متهمان و حتی بزه دیدگان مقررات ویژه ای پیش بینی کرده است، به بررسی نکات مهم آن می پردازیم. یکی از نکات مهم این آیین نامه رویکرد اصلاحی – درمانی آن نیست به کارکرد زندان است که در ماده 3 آن مورد تأکید قرار گرفته است برابر این ماده هدف از نگهداری محکومان در زندان حرفه آموزی، بازپروری، اصلاح و باز اجتماعی کردن زندانیان است و نه انهدام مطلق و تدریجی آنها.

به همین منظور این آیین نامه شش مرکز و اداره را که متهمان و محکومان به اقتضای شخصیت و وضعیتشان در آن جا نگهداری می شوند پیش بینی کرده که عبارت است از بازداشتگاه برای متهمان و محکومان به حبس های کوتاه مدت تا 6 ماه زندان ها، شامل زندان بسته و مراکز حرفه آموزی و کار، مراکز اقدامات تأمینی، وسوسه های صنعتی، کشاورزی و خدماتی کانون اصلاح و تربیت ویژه اطفال بزهکار کمتر از 18 سال.

قسمت پذیرش که از مهمترین بخش های هر زندان محسوب می شود نخستین مرکزی است که متهم یا محکوم در بدو ورود به زندان با آن روبرو می شود به منظور تشکیل پرونده شخصیت محکومان حداکثر به مدت 2 ماه در اختیار کارشناس قرار می گیرند. در این مدت محکومان متهمان تحت آزمایشهای پزشکی، روان پزشکی،آزمون های روان شناسی و شناخت شخصیت و استعداد قرار گرفته و گزارش کاملی از گذشته آنها دوران طفولیت تا زمان تنظیم گزارش در محیطهای مختلف خانوادگی، تحصیلی، محلی، حرفه ای و غیره همراه با نظریات متخصصان درباره هریک از زندانیان تهیه می شود. آیین نامه به منظور حفظ ارتباط زندانیان با محیط خارج و احترام به کرامت ذاتی آنان ضمن پیش بینی امکان ملاقات آنان با خویشان و بستگان، مکاتبه و ارسال و دریافت نامه، استفاده از انواع مرخصی از جمله حقوق معنوی زندانیان و متهمان را پیش بینی کرده است.

یکی از انواع مرخصی هایی که در آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها پیش بینی شده مرخصی ترمیمی است، پیش بینی این نوع مرخصی که در واقع زمینه را برای جبران خسارت وارده به بزه دیده و جلب رضایت او فراهم می آورد حاکی از رویکرد ترمیمی تدوین کنندگان این آیین نامه به عدالت کیفری است تبصره ماده 38 این آیین نامه نیز در جهت تسهیل آشتی و صلح میان بزهکار زندان و شاکی برای محکومان مالی که در پرداخت بدهی یا محکومیت خود با مشکل روبرو هستند و نیز به منظور کاهش مدت اقامت این دسته از محکومان در زندان به مدیران کل استانها تکلیف کرده است که هر سال بودجه ای را ترجیحاً با جلب کمکهای مردمی و مؤسسه های خیریه به منظور زندان زدائی در اختیار واحدهای مددکاری و ندامتگاه قرار دهند واحدهای مددکاری، ضمن تلاش برای جلب رضایت شاکی بدهی های مالی تا سقف دو میلیون ریال را از بودجه ای که در اختیار دارند پرداخت نموده و بدین وسیله موجبات رضایت شاکیان و آزادی محکومان مالی یا بهره مندی آنان از آزادی مشروط را فراهم کنند. این رویکرد ترمیمی به عدالت کیفری در مرحله اجرای مجازات زندان از ماده 186 این آیین نامه نیز قابل استنباط است.[2]

به منظور احترام به کرامت انسانی زندانیان و بازداشت شدگان یک سلسله حقوق معنوی و مادی دیگر نیز در این آیین نامه پیش بینی شده است که مهمترین آنها عبارتند از حق زندگی و برخورداری از حیثیت فردی، حق محفوظ ماندن از اعمال شکنجه و سوء رفتار، حق برخورداری از اجرای عادلانه قانون و دادخواهی، حق برکنار بودن از هر نوع تبعیضی، حق آزادی اندیشه، حق آزادی وجدان، مذهب، حق احترام به زندگی خانوادگی و حق برخورداری از مرخصی، بهداشت و تأمین نیازهای اولیه.

[1] - همان، ص 174

[2] - همان، ص 176

کرامت انسانی در حقوق کیفری ماهوی ایران

قانون اساسی به عنوان عالیترین سند حقوقی – سیاسی در هر جامعه سیاسی از جایگاه بسیار والائی برخوردار است. این قانون ساختار و شکل حکومت انواع نهادهای سیاسی و حقوق و آزادی های اساسی شهروندان را مشخص کرده، روابط متعادل دولتمردان و فرمانبرداران و همچنین وظایف و تکالیف آنان را تعیین می کند. با این قانون است که مشروعیت یا عدم مشروعیت قوانین و مقررات دیگر ارزیابی می شود چنانچه این قانون تابع منطق واحدی بوده و از نظم و انسجام درونی و بیرونی لازم برخوردار باشد و به کرامت انسانی به عنوان یک معیار اساسی توجه کرد. باشد می تواند ضامن عدالت اجتماعی – سیاسی بوده و زمینه را برای تحقق نظام کیفری عادلانه فراهم آورد. یکی از موضوعات بسیار مهم که در ارتباط با امنیت و عدالت و آزادی و رعایت حقوق و آزادی های اساسی شهروندان در قانون اساسی مورد تأکید قرار گرفته است کرامت انسانی است. این موضوع در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به اندازه ای اهمیت و ارزش دارد که جز مبانی اعتقادی این نظام بوده و هم طراز اصول اعتقادی همچون توحید، نبوت و معاد مطرح گردیده است که نشان دهنده اهمیت بسیار بنیادین و اساسی آن است اهمیت آن تا جایی است که در مقدمه قانون اساسی آزادی و کرامت ابنای بشر سرلوحه اهداف قانون اساسی محسوب گردیده است. بند دوم قانون اساسی ایران چنین پیش بینی کرده است: جمهوری اسلامی نظامی است بر پایه ایمان به 1- خدای یکتا و اختصاص حاکمیت و تشریح به امر و لزوم تسلیم در برابر او 2- وحی الهی و نقش بنیادین آن در بیان قوانین 3- معاد و نقش سازنده آن در مسیر تکاملی انسان به سوی خدا 4- عدل خدا در خلقت و تشریح 5- امامت و رهبری مستمر و نقش اساسی آن در تداوم انقلاب اسلامی 6- کرامت و ارزش والای انسانی و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا.

چنانچه ملاحظه می شود در بند 6 این اصل اعتقاد به کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا در کنار اصول اعتقادی یعنی توحید، نبوت، معاد و عدل مطرح شده است این امر بیانگر اهمیت بنیادین و اساسی کرامت انسانی است.

آزادی و کرامت ابناء بشر به عنوان سرلوحه اهداف قانون اساسی می باشد و همچنین یکی دیگر از موارد کرامت انسانی، ممنوعیت استفاده ابزاری از زن و ایمان به کرامت والاتر او می باشد به گونه ای که در مورد ممنوعیت استثمار و استفاده ابزاری از انسان و به ویژه زنان در قانون اساسی چنین آمده است.

در ایجاد بنیادهای اجتماعی، اسلامی نیروهای انسانی که تاکنون در خدمت استثمار همه جانبه خارجی بودند هویت اصلی و حقوق انسانی خود را بازمی یابند و در این بازیابی طبیعی است که زنان به دلیل ستم بیشتری که تاکنون از نظام طاغوت متحمل شده اند استیفای حقوق آنان بیشتر خواهد بود. خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسانی است و قوانین عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده که زمینه ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده انسان است اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظایف حکومت اسلامی است. زن در چنین برداشتی از واحد خانواده از حالت شیء بودن و یا ابزار کار بودن در خدمت اشاعه مصرف زدگی و استثمار خارج شده و ضمن بازیافتن وظیفه خطیر و پر ارج مادری در پرورش انسانهای مکتبی پیش آهنگ و خود همرزم مردان در میدانهای فعال حیات می باشد و در نتیجه پذیرای مسئولیتی خطیرند و در دیدگاه اسلامی از ارزش و کرامتی والاتر برخوردار خواهد بود.

همچنین احترام به حیثیت و کرامت انسانی در سایر اصول قانون اساسی رعایت شده است، با پیش بینی مقرراتی چون منع شکنجه (اصل 38) منع هتک حرمت و حیثیت دستگیر شدگان و زندانیان (اصل 39) منع تبعید خودسرانه یا تغییر اقامت اجباری (اصل 33) منع دستگیری و توقیف غیرقانونی (اصل 32) منع تفتیش عقاید (اصل 23) و … احترام به کرامت انسانی را مورد تأکید قرار داده و بدین وسیله از آن حمایت کرده است.

روش­های مشخصه یابی نانو ذرات

نانو مواد دارای مشخصات متنوعی هستند که برای تعیین هرکدام از آن­ها به ابزار و وسایل دقیقی نیاز است. از این رو تجهیزات و روش­هایی شامل آنالیز میکروسکوپی، آنالیز ساختاری، روش های تعیین اندازه و سطح ویژه ذرات، آنالیز پیوندی، آنالیز عنصری، روش­های تعیین ضخامت فیلم و تعداد لایه، روش­های تعیین خواص فیزیکی و روش­های جداسازی برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد. نتیجه آنالیزهای مذکور به صورت تصویر، طیف و یا گراف است که اطلاعاتی در مورد ابعاد، شکل، انواع پیوندها و عناصر و مقدار تخلخل ارائه می دهد [17].

برخی از روش های کاربردی عبارتند از :

1- میکروسکوپی الکترون روبشی (SEM)

میکروسکوپ الکترونیکی روبشی، نوعی میکروسکوپ الکترونیکی است که در آن تصویر بیشتر بر اساس الکترون شکل می­گیرد. این سیستم به منظور مطالعه مستقیم سطوح جامدات طراحی شده است.

2- میکروسکوپی الکترون عبوریTEM) )

این روش اندازه و شکل ذرات را با دقت حدود چند دهم نانومتر به دست می‌دهد که به نوع ماده و دستگاه مورد استفاده بستگی دارد .

3- پراش اشعه ایکس (XRD)

در روش XRD اندازه ذرات را می توان از یک پیک در الگویXRD  و با بهره گرفتن از رابطه شرر تعیین کرد[18]:

(1-1)                                                                        

4- تعیین تعداد لایه های پوشاننده­ سطح

تجزیه وزن سنجی حرارتی (TGA) تکنیک مناسبی برای اثبات قرار داشتن پوشش روی سطح نانو ذراتی است که با پلیمر‌ها و یا مواد فعال سطحی پوشش داده شده‌اند. به ازای هر لایه پوشش، یک مرحله کاهش وزن را در نمودار TGA مربوطه مشاهده خواهیم کرد.

5- اندازه‌گیری بار سطحی نانو ذرات

از دستگاه زتاسایزربرای اندازه‌گیری بار سطحی نانو ذرات در شرایط مختلف استفاده می‌شود. از روی اطلاعات حاصل از این دستگاه می‌توان فهمید که بار سطحی با تغییر pH و یا افزودن مواد فعال سطحی چه تغییری می‌کند [18].

1-7- محافظت و پایدار کردن نانو ذرات مغناطیسی

محافظت و پایدار نگه داشتن نانو ذرات برای مدت طولانی بدون این که تجمع و رسوب کردنی رخ دهد، یکی از مهمترین مسایل در این زمینه می‌باشد. نانو ذرات مغناطیسی همانند دیگر نانو ذرات از انرژی سطح بالایی نسبت به حجم‌ شان برخوردارند. به علاوه، برهم‌کنش‌های مغناطیسی قوی میان نانو ذرات مغناطیسی برقرار است. اثرات مغناطیسی اضافی این ذرات، آن­ها را بیشتر از دیگر نانو ذرات مستعد تجمع کنترل نشده تحت شرایط معمول سنتز می‌کند[20،19].

در پایدار کردن این مواد می‌توان از دو استراتژی کلی استفاده کرد [21]:

1- دافعه فضایی

2- دافعه الکتروستاتیک

. Scanning electron microscopy

. Transmission electron microscopy

[3] . X-ray diffraction techniques

[4] . Scherrer

4. 4. Thermo geravimeteric ananlysis
5. 5. Zeta sizer

کرامت انسانی در اسناد بین المللی

در این مبحث به کرامت انسانی در حقوق شکلی بین المللی که مربوط به جریان دادرسی کیفری بین المللی می باشد و کرامت انسانی در حقوق ماهوی بین المللی که حقوق شناخته شده برای تمامی افراد که یکی  می باشد ما تقدمین شکنجه در دو گفتار پرداخته شده است.

گفتار اول: کرامت انسانی در حقوق شکلی بین المللی

اصل کرامت انسانی در قلمرو حقوق کیفری شکلی دارای آثار متعددی است که ممنوعیت شکنجه و آزار و اعمال مجازات های خودسرانه، لزوم رعایت اصل برائت دادرسی منصفانه و عادلانه، لزوم جبران خسارت وارده بر بازداشت شدگان و محکومان بی گناه، ضرورت رعایت تضمینهای شکلی و ماهوی مرتبط به به حقوق اصحاب دعوی در جریان دادرسی کیفری برابری افراد در مقابل دادگاه ها و ممنوعیت محاکمه و مجازات مضاعف از مهمترین آنهاست که به صورت مختصر هریک را توضیح می دهم. علی رغم این که شکنجه متهمان و محکومان پیشنهادی به قدمت تاریخ اجتماعی بشر دارد و همواره در طول تاریخ از این اقدام غیرانسانی به عنوان ابزار قدرت و حکومت جهت سرکوب مخالفان و ناراضیان و همچنین اخذ اقرار از متهمان و اثبات اتهام آنان و یا کسب اطلاعات از متهمان یا محکومان استفاده گردیده است لکن امروزه قرار نگرفتن انسانها و خصوصاً متهمان و محکومان در معرض شکنجه یا هرنوع مجازات غیرانسانی، ظالمانه یا تحقیر کننده هم در نظام حقوق بشر و هم در نظام حقوق داخلی کشورها به عنوان یکی از حقوق بنیادین بشر پیش بینی گردیده است.

قاعده ممنوعیت شکنجه در نظام حقوق بین الملل قاعده ای است مطلق و در هر زمان و مکان و در هر شرایطی اطلاق دارد و در شرایطی نظیر تهدید امنیت داخلی، تهاجم خارجی، تروریسم و یا مصلحت نظام به هیچ وجه اعمال شکنجه و یا رفتارهای خشن و موهن را توجه نمی کند.[1]

یکی دیگر از آثار کرامت انسانی در حقوق کیفری شکلی ممنوعیت اعمال مجازات های خودسرانه می باشد. مجازات به عنوان یکی از نهادهای اساسی در هر جامعه سیاسی از جنبه های مختلف، حقوقی، فلسفی، اجتماعی، جرم شناختی قابل بررسی است.

مجازات نوعی ضمانت اجرای قانون است بنابراین در نظام های مبتنی بر حاکمیت قانون و تفکیک قوا تنها قانونگذار است که می تواند برای نقض هنجارهای اجتماعی و انجام رفتارهای خلاف نظم عمومی که وجدان اجتماعی را جریحه دار می سازد مجازات تعیین کننده این ویژگی مهم مجازات ها که از آن اصل قانون بودن مجازات ها تعبیر می شود هم در نظام حقوق بین الملل حقوق بشر و هم در نظام حقوق بشر منطقه ای و همچنین در قوانین اساسی اکثریت قریب به اتفاق کشورهای دنیا و از جمله قانون اساسی ایران به صراحت پیش بینی گردیده است در نتیجه پیش بینی و وضع مجازات ازا طرف نهادها و ارگانهای دولتی و حکومتی از مصادیق بارز مجازات های خودسرانه و غیرقانونی است.

همچنین اصل برائت از بنیادی ترین اصول کلی حاکم بر دادرسی عادلانه و منصفانه در نظامهای نوین دادرسی کیفری است، احترام به کرامت انسانی افراد در حفظ امنیت و آزادی آنان خصوصاً در فرایند دادرسی کیفری مستلزم رعایت اصل برائت است در واقع به منظور اجتناب از هر گونه تعرض به حریم مقدس انسانیت و استقرار صلح و امنیت و آزادی در روابط اجتماعی افراد است که این اصل در مقررات حقوقی همه ملل مترقی جهان به رسمیت شناخته شده است.

[1] - همان، ص 179

پوشش ذرات با ترکیبات یونی دافعه‌های الکترو ستاتیکی را وقتی که دو ذره به هم نزدیک می‌شوند افزایش می‌‌دهد. به این طریق از به هم پیوستن ذرات جلوگیری می­ شود. اما پوشش با مولکول‌های بزرگ از قبیل مواد فعال‌ سطحی (سورفکتانت­ها) و پلیمر‌ها با زنجیر‌های بلند هیدرو کربنی، با ایجاد دافعه­ی فضایی از به هم پیوستن ذرات جلوگیری می­ کنند[23،22]. راه­های بسیار زیادی برای پایدار کردن این نانوذرات گزارش شده است که مهمترین آنها عبارتست از :

الف ) پایدار کردن به کمک مونومرها با گروهای عاملی متفاوت[24]

پوشش­دار کردن به کمک مونومر­ها با گروهای عاملی متفاوت، برای پایدار کردن این نوع نانو ذرات مورد مطالعه گرفته است. برای این کار مهمترین مونومرهایی را که دارای گروهای عاملی فسفات و کربوکسیلات بودند مورد مطالعه قراردادند.

ب) پایدار کردن به کمک پلیمرها و مواد فعال سطحی ­[32-25]

انواع  مختلفی از پلیمرها برای پایدار کردن این نانو ذرات به کار رفته اند. می­توان پوشش دار کردن را در طول یا بعد از سنتز به منظور جلوگیری از تجمع ذرات استفاه کرد. در کل، پلیمر‌ها می‌توانند با اتصال شیمیایی یا جذب فیزیکی روی سطح نانو ذرات مغناطیسی قرار گیرند و توازنی را بین نیرو‌های دافعه و نیرو‌های جاذبه مغناطیسی و واندروالسی که روی نانو ذرات عمل ‌می‌کند را ایجاد می‌کنند. پلیمرهایی که حاوی گروه‌های عاملی از قبیبل کربو کسیلیک اسید، فسفات‌ها و سولفات‌ها باشند می‌توانند به سطح نانو ذرات آهن متصل شوند. سورفکتانت­های مختلفی از قبیل سدیم اولئات، دو دسیل آمین و سدیم کربوکسی متیل سلولز معمولاً برای افزایش پراکندگی نانوذرات در محیط های آبی به کار می­روند.

ج) پایدار کردن به وسیله ی فلزات گران بها [33]

در این روش سطح نانو ذرات به کمک فلزات گران بهائی که می‌توانند با گروه های عاملی برهمکنش نشان دهند پوشش داده می­ شود. برای مثال در بسیاری موارد نانو ذرات مغناطیسی را با طلا پوشش می‌دهند، زیرا سطح طلا می‌تواند با گروه‌های تیول برهمکنش بسیار شدید  نشان دهد. این امر به ویژه در جدا سازی آمینو اسید­های گوگرد دار و کاربرد­ های بیوشیمیایی دیگر خیلی اهمیت دارد.

د) پایدار کردن به وسیله­ی سیلیکا [35،34]

قشر سیلیکایی نه تنها هسته مغناطیسی را محافظت می‌کند بلکه می‌تواند از تماس مستقیم هسته مغناطیسی با معرف‌های اضافی متصل شده به سطح سیلیکا جلوگیری کند و مانع از انجام برهمکنش‌های ناخواسته ‌شود. سطح اکسید آهن تمایل زیادی به سیلیکا دارد و به هیچ اقدام اولیه‌ای برای افزایش ترسیب و چسبیدن سیلیکا به سطح نیاز نیست. به علت وجود بار‌های منفی روی قشر سیلیکایی، نانو ذرات مغناطیسی پوشیده شده با سیلیکا بدون نیاز به اضافه کردن عامل اضافی برای پایدار کردن به راحتی در آب پراکنده می‌شوند.